معماری صخره‌ای چیست؟
معماری صخره‌ای چیست؟
هرگاه در صخره‌ای حفره‌ای ایجاد نماییم و به تدریج حفره را وسعت دهیم تا فضاهای مورد احتیاج مثلاً خانه یا آرامگاهی ایجاد شود آن را معماری صخره‌ای می‌نامیم. به عبارتی معماری صخره‌ای محصول مبارزه انسان با صخره، جهت ایجاد فضای مناسب است. در معماری صخره‌ای از مصالح آزاد و معمولی، ساختمان به وجود نمی‌آید بلکه ساختمان از صخره طبیعی است.
قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:
معماری صخره‌ای چیست؟
تعریف معماری صخره ای
معماری صخره‌ای در درون صخره به وجود می‌آید و سنگ صخره‌ای کالبد آن است؛ زیرا مانند پوسته‌ای مستحکم، اطراف این فضای درونی را گرفته است. بناهای معمولی به راحتی بر اثر عوامل طبیعی، انسان و گذشت زمان ویران می‌شوند در حالی که این عوامل در معماری صخره‌ای تهدید به شمار نمی‌آید، بلکه فقط زمین لرزه‌ای شدید می‌تواند تا حدودی به معماری صخره‌ای آسیب برساند. از صدها محل کنده شده در صخره‌ها که در خط زلزله قرار داشته‌اند فقط تعداد کمی ویران گردیده‌اند. همچنین ویران نشدن و جاوید ماندن معماری صخره‌ای در بازسازی تاریخ تمدن ملت‌ها نقش بزرگی را ایفا کرده است و در حقیقت بشر از نظر تاریخی و فرهنگ خود به معماری صخره‌ای بیشتر از معماری معمولی مدیون است. تعداد کثیری از مساکن و آرامگاه‌ها که هنوز در ایران پابرجا و استوار هستند مدیون معماری صخره‌ای هستند. بنابراین معماری صخره‌ای به عنوان یک مجموعه تاریخی از نظر هنر معماری، باستان شناسی، تاریخ ادیان و روابط فرهنگی در خور اهمیت و شایان توجه است، همچنین معماری صخره‌ای از نظر دفاع در مقابل هجوم دشمنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
فلسفه معماری صخره‌ای
در بیان فلسفه معماری صخره‌ای گفته‌اند که براساس اعتقادات خاصی به وجود آمده است، در فرهنگ ملل قدیم کوه عنصری مقدس و مورد احترام بوده است و نقش مهمی در مراسم و آداب مذهبی داشته است. اکثریت مهمی از اقوام معتقد بوده‌اند که جایگاه خدایان بر فراز کوه‌های بلند و خوش منظر بوده است. گروهی از ملت‌ها مراسم ستایش خدایان را در ستیغ کوه‌ها و جاهای بلند انجام می‌دادند.
معماری صخره ای در تاریخ
مانند بابلیان که جایگاه اصلی مردوک را بالای کوه می‌دانستند. یونانیان باستان نیز کوه آلپ را محل اجتماع خدایان می‌دانستند. یکی از ادیان و عقاید کهن که در ازمنه باستان در نزد قبایل قدیم آرین به ظهور رسید و طی مرور ایام تکامل بسیار حاصل کرد آیین مهرپرستی یا پرستش میترا است. در اوستا از میترا مانند خدای مقتدر و قهار و جنگ آور نام برده شده که به اهورمزد یاری می‌رساند تا بر اهریمن پیروز گردد. به عقیده پیروان میترا، خدای مهر (خورشید) روزی به صورت آدمی در غار، از کوهی به صورت صخره صما ظهور خواهد کرد. چون ابتدای ظهور میترا در غاری در کوه بود از این رو از آن پس پیروان میترا معبدهایی برای خود درون حفره کوه‌ها یا در دل دخمه‌ها بر پا می‌کنند و در آنجا به عبادت پرداخته و به میترا قیام می‌نمایند. این عقاید بر روی فلات ایران بیشتر از نواحی دیگر اشاعه داشت.
بعضی از ادیان ایرانی چون مهرپرستی و زرتشتی ارتباط مستقیم را با تقدیس کوه آشکار می‌دارند. آیین مهرپرستی سال‌ها پیش از آیین زرتشتی پدید آمده و از یکی از ارکان آیین مهرپرستی بر شکست ناپذیر بودن و جاودانگی پدیده‌ها استوار بوده است. مهرپرستان معتقد بوده‌اند که خورشید شکست ناپذیر و جاودانه است و همین مساله شکست ناپذیری و جاودانگی است که انسان را به سوی تقدیس کوه‌ها می کشانده است. از اینجاست که مهرپرستان عقیده داشته‌اند که مهر از سنگ متولد شده؛ زیرا شکست ناپذیر و جاودانه است و در هر حال مسئله جاودانگی در تمام فرهنگ میترا به چشم می‌خورد. از این جهت است که معماری صخره‌ای را می‌توان به مهرپرستان ایران نسبت داد زیرا معماری صخره‌ای نیز جاودان باقی می‌ماند.
معماری صخره‌ای در جهان
به نظر می‌رسد معماری صخره‌ای در نقاطی به وجود آمده که سنگ‌ها استقامتشان کمتر بوده و بشر با سنگ‌های سست به مبارزه برخاست و پس از به دست آوردن تجربه کم با سنگ‌های سخت نیز در افتاد. در قاره اروپا هنوز آثاری که از معماری صخره‌ای، اشکال مقدس و مذهبی وجود دارد از سایر انواع متمایزتر و برجسته‌تر است که آثار معماری باستانی از این گونه هستند. در مناطق مختلف جهان نمونه‌های متعددی از معماری صخره‌ای وجود دارد که در عین شباهت‌های کلی میان آن‌ها در نحوه استفاده از فضا، تعداد طبقات، نحوه دسترسی، وجود تنوع کاری‌های مختلف و میزان و شدت دخالت بشر در طبیعت، تفاوت‌های جدی میان آن‌ها وجود دارد. در قاره اروپا به ویژه در جنوب این قاره یعنی در نواحی اسپانیا (ناحیه مینورکا)، در ناحیه اتروریای ایتالیا و یونان کنار چشمه‌ای در کاستالی و دفلی موارد متعدد معماری صخره‌ای وجود دارد. در نواحی تریپولی، روستای صخره‌ای با حدود ۴۰۰۰ نفر جمعیت که گویا هنوز مردم آن در صخره‌ها زندگی می‌کنند وجود دارد. یکی از مراکز معماری صخره‌ای در آسیای صغیر در دره گرمه در قلب آناتولی در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی آنکارا قرار دارد.
طبیعت در گرمه منظره‌ای ساخته که کمتر واقعی به نظر می‌آید. هزاران صخره گوناگون، تکی، جفتی، مسطح، غیر مسطح و دوک مانند در حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر از فضای باز طبیعت را اشغال کرده‌اند. کوه‌های به شکل هرم و قارچ و همچنین کوه‌هایی به شکل کوره‌های آجرپزی و ستون‌های عظیم و سکوهای غول آسا منظره بدیعی را به وجود آورده است. در گرمه خانه‌ها، کلیساها و دیرهای صخره‌ای قدیمی اکنون به عنوان طویله و انبار و به ندرت به عنوان خانه مورد استفاده واقع می‌شوند. بعضی از خانه‌ها دو طبقه و اغلب دارای فضایی بیضی شکلند.
در داخل آن‌ها سکو برای خواب، اجاق و میز تعبیه شده است. فضاهای فرعی برای نگهداری احشام و انبار نیز به وجود آمده است. این خانه‌ها اغلب به وسیله پلکان مارپیچ بسیار مشکل قابل دسترسی است. علاوه بر گرمه در نواحی پونتوس، فریجیه، لودیه و پافلاگون نیز نمونه‌هایی از معماری صخره‌ای دیده می‌شود. نوع دیگری از سازگاری با طبیعت و استفاده از امکانات آن برای زندگی، احداث واحدهای مسکونی و سایر کاربری‌های مورد نیاز بشر در دل زمین است. در یک نمونه شاخص از این‌گونه سکونت در یک منطقه کوهستانی به نام “ماتماتا” در کشور تونس است که به دلیل محدود بودن اراضی قابل کشت و کار، مجموعه‌های سنگی خود را به صورتی تقریبا مدفون به عمق زمین برده‌اند و از سطح زمین برای ایجاد نخلستان‌ها استفاده می‌کنند.
برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.
با آرزوی بهترین‌ها.
۲ دیدگاه