سبک آذری
سبک آذری یکی از سبک های معماری سنتی ایران پس از اسلام می باشد که به دو دوره حکومت ایلخانان و حکومت تیموریان تقسیم می شود. از تاثیرات این سبک در حکومت ایلخانی می‌توان به بهره گیری از هندسه در طراحی معماری، توجه به تناسبات عمودی بنا، گوناگونی طرح‌ها و ساختن بنا با ابعاد بزرگ نام برد مانند گنبد سلطانیه و مسجد علیشاه تبریز. در این دوره تهرنگ غالب مساجد و مدارس چهار ایوانی با میانسرا می‌باشد. تزئینات استفاده شده در این دوره غالبا گچبری و کاشی های زرین فام و نقش برجسته بوده است.
قبل از خواندن این مقاله توصیه می شود مقالات زیر را نیز مطالعه کنید:
سبک آذری
خصوصیات سبک معماری آذری:
- حجم های موزون و رعایت تناسبات انسانی در پلان و نما
- ارتفاع مناره ها و ایوان های بلندتر
- ساخت گنبد دوپوسته گسسته و پیوسته
- شروع اجرای تزیینات بنا با کاشی ها
- ساخت مدارس و مساجد بصورت چهار ایوانی و بناها بصورت برون گرا
- پلان های متنوع تر، حجم های موزون تر، مقیاس های گسترده تر
- ایوان های بلند تر، مناره های به هم نزدیک تر، ستون های باریک و قوس های رفیع تر
- رواق های اطراف صحن مساجد و مدارس غالباً تبدیل به ایوانچه و حجره های دو طبقه می شوند.
- ایجاد تحول و اصلاحات اساسی در طراحی سازه و بناها
- تنوع در به کارگیری انواع گنبدهای دو پوش پیوسته و گسسته، قوس ها، عرق چین ها، کاربندی و …
- استفاده از انواع کاشی کاری های معرق و گره در پوشش گنبدها و نمای خارجی و داخلی بنا
- تنوع در انواع رنگ های کاشی مانند آبی، فیروزه ای، زرد، زعفرانی، سفید، شیری، سبز شفاف
آثار سبک معماری آذری
- گنبد سلطانیه زنجان: با شکوه ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماران ایران، گنبد سلطانیه است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. این میان سرا شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان اصفهان بوده است.فضای تربت خانه بعدها به آن اضافه شده است.
- مسجد کبود تبریز: مسجد کبود تبریز آواز قوی شیوه آذری است و به دلیل تزئینات کاشی های لاجوردی استفاده شده در آن به مسجد کبود هم شناخته می شود. از مصالح اصلی بکاررفته در این بنا آجر می باشد. مسجد کبود دارای صحن مربع شکلیست که حوضی برای وضودر آن قرار دارد و شبستان هایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود دارد. سردر اصلی این مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است.
- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی: آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی و ساختمان های همجوار آن در قرن هشتم بنا شده است. دارای چهار گنبد می باشد که شامل گنبد الله الله (مقبره شیخ صفی)، گنبد شاه اسماعیل (آرامگاه شاه اسماعیل اول)، گنبد حرم خانه و گنبد چینی خانه و مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه و حیاط باغ می باشد این بقعه چهار گنبد دارد، گنبد الله الله (مقبره شیخ صفی)، گنبد شاه اسماعیل(آرامگاه شاه اسماعیل اول)، گنبد حرم خانه و گنبد چینی خانه شامل و مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه و حیاط باغ می باشد.
- حرم حضرت امام رضا (ع): حرم امام رضا(ع) کهن ترن بخش آستان قدس، ساختمان چهارگوشه ای است که دو پهلوی آن نزدیک به ۱۰ سانتی متر است. این ساختمان چند بار به دستور فرمانراویان زمان،ویران شده[شاید در گذشته چهارسوی این ساختمان آزاد بوده است، چون در نوشته ها طرح نخست آن تا پیش از گسترش در زمان تیموریان،بگونه کوشکی شناسانده شده و در آن زمان بوده که پیرامون آن پر شده و در جنوب غربی آن مسجد گوهرشاد و صحن عتیق در شمال شرقی ساخته شده و در آن زمان بوده که پیرامون آن پر شده و در جنوب غربی آن مسجد گوهرشاد و صحن عتیق در شمال شرقی ساخته شده. سپس ساختمان ها به هم پیوسنتند و ارسن، دارای یک راستای شمال شرقی – جنوب غربی شده است. صحن عتیق دارای چهار ایوان بزرگ است که سه تای آن به فرمان شاه عباس ساخته شده است. در زمان صفویان دو خیابان در شرق و غرب این صحن ساخته شد و افزون بر ایوان ها، گلدسته طلا بر روی ایوان شاه عباسی افزوده شد. صحن نو در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه مهمان سرا برای مسافران نیازمند افزوده شد.
- مسجد گوهر شاد: دوره دوم شیوه آذری از زمان تیموریان آغاز می گردد. ساختمان های زیادی از این دوره در خراسان بزرگ بجای مانده اند. یکی از بناهای مهم مسجد گوهر شاد است که در سالهای ۸۰۸ تا ۸۲۱ قمری ساخته شد. معمار آن استاد قوام الدین شیرازی است. مسجد دارای میانسرای چهار ایوانی است. در یکی از ایوان ها که طاق آهنگ دارد با خط بنایی، نگاره ای گله ای پدید آورده اند. بخش بزرگی از ساختمان مسجد، گنبدخانه و ایوان آن در چند دهه کنونی، به کلی بازسازی شده و دوباره از بتن ساخته شده است. نماهای آن همانند دیگر ساختمان های همزمان، با گونه های گره سازی درهم و ساده آمود شده است. از دیگر بناهایی که به استاد قوام الدین شیرازی نسبت داده شده است آرامگاه گوهرشاد هرات است ساختمان گنبد این بنا سه پوسته است.
- مسجد جامع یزد: از مساجد تک ایوانی و دارای گنبد دوپوسته پیوسته است و زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.
- مسجد جامع ورامین: تهرنگ مسجد جامع ورامین میانسرای چهار ایوانی است نیارش ساختمان دقیق است و آمودهای پایداری دارد. گنبد آن دو پوسته بوده که خود آن ریخته و آهیانه مانده است که گنبد ناری است. شبستان آن با تاق های آهنگ و چهار بخش پوشیده شده است. در ایوان جلوی گنبد خانه، گونه ای ترمبه پتکانه بسیار زیبا کار شده است.
تاریخچه سبک آذری در معماری اسلامی
سبک آذری در معماری ایرانی از زمان ایخانان مغول، شروع شده و تا زمان صفویه ادامه می یابد. سبک آذری در معماری اسلامی دارای دو دوره است:
دوره نخست از زمان هولاکو و پایتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تیمور و پایتختی سمرقند آغاز می شود. در دوره دوم که معماران بزرگی چون قوم الدین شیرازی و پسرش غیاث الدین و زین العابدین شیرازی، در خراسان بزرگ بکار گمارده شدند. با ورود مغول ها از خراسان که با ویرانگری بنیادی همراه بود و بسیاری از شهرها و آثار و بناهای بسیار با ارزش ایران تخریب و ویران شدند. پس از حمله مغول و ویرانی های بسیار، هنر معماری ایران دچار رکود و سکون شد و آن همه تنوع و تزئین و هنرنمایی معماران در احداث گنبدها و ایوانهای گوناگون خاموش شد تا آنکه جانشینان چنگیز که خود مفتون این زیبایی ها شده بودند، اسلام را پذیرفتند و به تدریج معماران گریخته و پراکنده که هنوز حیات داشتند جمع شدند و بناهای اسلامی کم کم جان تازه ای یافتند.
برای مشاوره ی رایگان می توانید با شماره های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این مقاله ما بنویسید.
موفق باشید.