عناصر نورگیری در معماری سنتی
عناصر نورگیری در معماری سنتی
نورپردازی یک بنا یکی از مهم‌ترین جنبه‌های طراحی آن است که چه در روز و چه در شب می‌تواند جلوه منحصر به فردی به دید بیننده آن بنا بدهد. بحث نور و پرداختن به آن می‌تواند در مباحث زیبایی شناسی و هنر جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. ازجمله علوم و هنرهایی که می‌توان به نقش نور در آن اشاره داشت، هنر معماری است که بحث مفصلی را در زمینه روند بهره گیری از نور طبیعی به خود اختصاص می‌دهد. ابزار و وسایل روشنایی نیز به عنوان عواملی که تأمین کننده نور مصنوعی هستند، مطرح هستند.
قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:
عناصر نورگیری در معماری سنتی
نورپردازی سنتی در معماری
در هنر معماری، نور یکی از اجزایی است که کنار عناصر و مفاهیم دیگر از قبیل ساختار، نظم فضایی، مصالح، رنگ و… مطرح می‌شود و در طراحی به عنوان یک عنصر مجزا باید نقش خود را ایفا کند. یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های نور طبیعی، توالی و دگرگونی آن در طول روز است که باعث حرکت و تغییر حالت در ساعات مختلف می‌شود. معماری و نور به همان اندازه به یکدیگر وابسته‌اند که جسم و روح، یکی برای زنده بودن و دیگری برای حضور مادی این جهان به دیگری نیاز دارد و آن هنگام که نور بر جسم فضا جاری می‌شود هر دو در جهان مرئی “وجود” پیدا می‌کنند. عنصر نورپردازی در معماری سنتی ایران از دو جهت مورد مطالعه قرار می‌گیرند، گروه اول به عنوان کنترل کنندههای نور مانند انواع سایه‌بان‌ها و دسته دوم نورگیرها.
کنترل کنندههای نور رواق
فضایی است مشتمل بر سقف و ستون که حداقل در یک طرف مسدود باشد و انسان را از تماس با بارش و تابش نور آفتاب مصون میدارد و در مناطقی که شدت نور و حرارت خورشید زیاد باشد نور مناسب و ملایمی را به داخل عبور می‌دهد و در این صورت روشنایی از طریق غیرمستقیم یا با واسطه خواهیم داشت.
- تابش بند: تابش بند تا تووش بند یا آفتابشکن تیغههایی به عرض ۶ الی ۱۸ سانتی متر است که گاهی ارتفاعی تا حدود ۵ متر دارد و با کمک گچ و نی آن‌ها را میساختند. معمولا در بالای در و پنجره کلافی می‌کشیدند که در واقع تابش بند افقی بوده و اصطلاحاً به آن سرسایه می‌گفتند و توسط آن ورود آفتاب به درون فضا را کنترل می‌کردند.
- سایه بان‌ها: ایجاد سایه بر روی پنجرهها از تابش مستقیم آفتاب به سطح پنجره جلوگیری کرده و درنتیجه حرارت ایجاد شده ناشی از تابش آفتاب در فضای پشت آن به مقدار زیادی کاهش مییابد. سایه بان‌ها ممکن است اثرات گوناگونی از قبیل کنترل تابش مستقیم آفتاب به داخل، کنترل نور و تهویه طبیعی داشته باشند. کارایی سایه بان‌ها متفاوت بوده و به رنگ و محل نصب آن‌ها نسبت به پنجره و همچنین شرایط تهویه طبیعی در ساختمان بستگی دارد. سایه بان‌ها به انواع ثابت، متحرک و همچنین سایه بان‌های طبیعی مثل درختان تقسیم میشوند.
- سرادق: سایه بان بر سرا که پرده آن بر خرپاهایی که بر بالای سرا نشانیده بودند کشیده می‌شد و بدین ترتیب مانع تابش تند خورشید به درون سرا می‌شد.
- ساباط: کوچهای سرپوشیده که هم در شهرهای گرمسیری و هم سردسیری به چشم میخورد. در شهرهای گرمسیری مجبور بودند کوچه را تنگ و دیوار را بلند بگیرند و برای ایجاد سایه ساباط میگذاشتند.
- پرده: استفاده از پرده‌های ضخیم برای جلوگیری و تنظیم نور خورشید برای ورود به ساختمان از دوره صفویه معمول بوده و همچنین در دوره قاجار نیز از آن استفاده می‌شد. این پرده‌ها معمولا از جنس کرباس و یا ابریشم بوده و به صورت یکلا و دولا استفاده می‌شدند و به طور معمول در جلو ایوان‌ها و یا پنجرهها وارسیها نصب می‌شد. بالا کشیدن این پرده‌ها توسط قرقره و بندهایی بوده که به طور هماهنگ تمام قسمت‌های آن‌ها را یکنواخت جمع کرده است چون این پرده‌ها معمولا ضخیم و سنگین بوده و غیر از این می‌شد آن‌ها را بالا کشید.
- نورگیرهای شباک: هوای متغیر ایران، آفتاب تند و روشن، باد و باران، توفان و گردباد و عقاید خاص ملی و مذهبی ایجاب می‌کرده که ساختمان علاوه بر دو پنجره، پردهای یا شباکی برای حفاظت درون بنا داشته باشد. درون ساختمان با روزن‌ها و پنجره‌های چوبی یا گچی و پرده محفوظ می‌شد و بیرون آن را با شبکه‌های سفالی یا کاشی می‌پوشاندند، این شبکه‌ها شدت نور را گرفته و نور ضعیف‌تری از لابه لای آن ایجاد می‌شود. انحراف پرتوهای نور در اثر برخورد با کنارهای منقوش شبکه پخش نور شده و به یکنواختی و پخش روشنایی کمک می کرد. ضمنا علیرغم آنکه تمام فضای بیرون از داخل به راحتی قابل رؤیت بود از بیرون هیچ گونه دیدی در طول روز به داخل نداشت.
- در و پنجره‌های مشبک: پنجره معمولا برای دادن نور، جریان هوا و رؤیت مناظر بیرون بدون بر هم زدن خلوت اهل خانه است. در مناطقی که نور خورشید شدید است، پنجره باید متناسب با شدت نور ساخته شود. پنجره‌های مشبک تعادلی بین نور خارج و داخل ایجاد می‌کند، تعادلی که وقتی از داخل نگاه کرده شود جلوی نور شدید آفتاب را می‌گیرد و مانع خسته شدن چشم در مقابل نور شدید خارج می‌شود. طرح‌هایی که در ساختن پنجره‌های مشبک به کار برده می‌شود اغلب به گونه‌ای است که نور داخل اتاق را تنظیم می‌کند. پنجره‌های مشبک نور شدید خارج را بخش کرده و آن را تعدیل می‌کنند و وقتی نور بیرون شدید نیست همه آن را به داخل اتاق عبور میدهند. گاهی برای در و پنجره‌های مشبک شیشه نیز به کار برده می‌شود. (به درهای مشبک، در و پنجره گفته می‌شود) در و پنجره و روزنه‌ای مشبک چوبی، سفالین و گچین در زمستان با کاغذ روغن زده مسدود و در تابستان‌ها باز می‌شد.
- روزن: روزن و پنجره را نمیتوان از هم تفکیک کرد. در واقع روزن را می‌توان یک پنجره کوچک دانست که معمولا در بالای در و گاهی در دو سوی آن برای گرفتن روشنایی و تأمین هوای آزاد برای فضاهای بسته به کار میرفته است. به عبارت دیگر روزن به سوراخ‌هایی اطلاق می‌گیرد که در کلاله و یا شانه طاق‌ها تعبیه میشده است. روزن گاهی با چوب و گاه با گچ و سفال ساخته میشده و اغلب ثابت بوده است. در بناهایی که دارای بافت مرکزی و درون‌گرا بودند و از سقف هشتی یا از نقطهای دیگر نور کافی برای هشتی تأمین می‌شد، در بالای در ورودی روزن قرار میدادند.
- ارسی: ارسی پنجره مشبکی است که به جای گشتن روی پاشنه گرد، بالا میرود و در محفظهای که در نظر گرفته شده جای می‌گیرد. ارسی معمولاً در اشکوب کوشک‌ها و پیشان و رواق ساختمان‌های سردسیری دیده می‌شود. نقش شبکهای ارسی، معمولا مانند پنجره و روزنه‌ای چوبی است.
برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.
با آرزوی بهترین‌ها.
۰ دیدگاه