سبک آذری

سبک آذری یکی از سبک‌های معماری سنتی ایران پس از اسلام است که به دو دوره حکومت ایلخانان و حکومت تیموریان تقسیم می‌شود. از تاثیرات این سبک در حکومت ایلخانی می‌توان به بهره گیری از هندسه در طراحی معماری، توجه به تناسبات عمودی بنا، گوناگونی طرح‌ها و ساختن بنا با ابعاد بزرگ نام برد مانند گنبد سلطانیه و مسجد علیشاه تبریز. در این دوره تهرنگ غالب مساجد و مدارس چهار ایوانی با میانسرا است. تزئینات استفاده شده در این دوره غالبا گچبری و کاشی‌های زرین فام و نقش برجسته بوده است.

قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:

• اصول معماری سنتی
• عناصر نورگیری در معماری سنتی

سبک آذری

خصوصیات سبک معماری آذری:

• حجم‌های موزون و رعایت تناسبات انسانی در پلان و نما.
• ارتفاع مناره‌ها و ایوان‌های بلندتر.
• ساخت گنبد دوپوسته گسسته و پیوسته.
• شروع اجرای تزیینات بنا با کاشی‌ها.
• ساخت مدارس و مساجد بصورت چهار ایوانی و بناها به‌صورت برون‌گرا.
• پلان‌های متنوع‌تر، حجم‌های موزون‌تر، مقیاس‌های گسترده‌تر.
• ایوان‌های بلندتر، مناره‌های به هم نزدیک‌تر، ستون‌های باریک و قوس‌های رفیع‌تر.
• رواق‌های اطراف صحن مساجد و مدارس غالبا تبدیل به ایوانچه و حجره‌های دو طبقه می‌شوند.
• ایجاد تحول و اصلاحات اساسی در طراحی سازه و بناها.
• تنوع در به کارگیری انواع گنبدهای دو پوش پیوسته و گسسته، قوس‌ها، عرق چین‌ها، کاربندی و‌…
• استفاده از انواع کاشی کاری‌های معرق و گره در پوشش گنبدها و نمای خارجی و داخلی بنا.
• تنوع در انواع رنگ‌های کاشی مانند آبی، فیروزه‌ای، زرد، زعفرانی، سفید، شیری، سبز شفاف.

آثار سبک معماری آذری

• گنبد سلطانیه زنجان: با شکوه‌ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماران ایران، گنبد سلطانیه است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. این میان سرا شاید به اندازه دو برابر میدان نقش جهان اصفهان بوده است. فضای تربت خانه بعدها به آن اضافه شده است.
• مسجد کبود تبریز: مسجد کبود تبریز آواز قوی شیوه آذری است و به دلیل تزئینات کاشی‌های لاجوردی استفاده شده در آن به مسجد کبود هم شناخته می‌شود. از مصالح اصلی بکار رفته در این بنا آجر است. مسجد کبود دارای صحن مربع شکلی است که حوضی برای وضو در آن قرار دارد و شبستان‌هایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود دارد. سر در اصلی این مسجد که با کاشی‌ کاری‌های معرق تزئین شده‌ است.
• بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی: آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی و ساختمان‌های همجوار آن در قرن هشتم بنا شده است. دارای چهار گنبد است که شامل گنبد الله الله (مقبره شیخ صفی)، گنبد شاه اسماعیل (آرامگاه شاه اسماعیل اول)، گنبد حرم خانه و گنبد چینی خانه و مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه و حیاط باغ است، این بقعه چهار گنبد دارد، گنبد الله الله (مقبره شیخ صفی)، گنبد شاه اسماعیل (آرامگاه شاه اسماعیل اول)، گنبد حرم خانه و گنبد چینی خانه شامل و مسجد جنت سرا، تالار دارالحفاظ، دارالحدیث، صحن اصلی، محوطه شهیدگاه، خانقاه یا چله خانه و حیاط باغ است.
• حرم حضرت امام رضا (ع): حرم امام رضا(ع) قدیمی‌ترین بخش آستان قدس، ساختمان چهار گوشه‌ای است که دو پهلوی آن نزدیک به 10 سانتی متر است. این ساختمان چند بار به دستور فرمانراویان زمان، ویران شده (شاید در گذشته چهار سوی این ساختمان آزاد بوده است)، چون در نوشته‌ها طرح نخست آن تا پیش از گسترش در زمان تیموریان، کوشکی شناسانده شده و در آن زمان بوده که پیرامون آن پر شده و در جنوب غربی آن مسجد گوهرشاد و صحن عتیق در شمال شرقی ساخته شده و در آن زمان بوده که پیرامون آن پر شده و در جنوب غربی آن مسجد گوهرشاد و صحن عتیق در شمال شرقی ساخته شده. سپس ساختمان‌ها به هم پیوسنتند و ارسن، دارای یک راستای شمال شرقی و جنوب غربی شده است. صحن عتیق دارای چهار ایوان بزرگ است که سه تای آن به فرمان شاه عباس ساخته شده است. در زمان صفویان دو خیابان در شرق و غرب این صحن ساخته شد و افزون بر ایوان‌ها، گلدسته طلا بر روی ایوان شاه عباسی افزوده شد. صحن نو در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه مهمان سرا برای مسافران نیازمند افزوده شد.
• مسجد گوهر شاد: دوره دوم شیوه آذری از زمان تیموریان آغاز می‌گردد. ساختمان‌های زیادی از این دوره در خراسان بزرگ بجای مانده‌اند. یکی از بناهای مهم مسجد گوهر شاد است که در سال‌های 808 تا 821 قمری ساخته شد. معمار آن استاد قوام الدین شیرازی است. مسجد دارای میانسرای چهار ایوانی است. در یکی از ایوان‌ها که طاق آهنگ دارد با خط بنایی، نگاره‌ای گله‌ای پدید آورده‌اند. بخش بزرگی از ساختمان مسجد، گنبدخانه و ایوان آن در چند دهه کنونی، به کلی بازسازی شده و دوباره از بتن ساخته شده است. نماهای آن همانند دیگر ساختمان‌های همزمان، با گونه‌های گره سازی درهم و ساده آمود شده است. از دیگر بناهایی که به استاد قوام الدین شیرازی نسبت داده شده است آرامگاه گوهرشاد هرات است ساختمان گنبد این بنا سه پوسته است.
• مسجد جامع یزد: از مساجد تک ایوانی و دارای گنبد دوپوسته پیوسته است و زیباترین بخش این بنا را می‌توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه‌ای از تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.
• مسجد جامع ورامین: ته رنگ مسجد جامع ورامین، میانسرای چهار ایوانی است نیارش ساختمان دقیق است و آمودهای پایداری دارد. گنبد آن دو پوسته بوده که خود آن ریخته و آهیانه مانده است که گنبد ناری است. شبستان آن با تاق‌های آهنگ و چهار بخش پوشیده شده است. در ایوان جلوی گنبد خانه، گونه‌ای ترمبه پتکانه بسیار زیبا کار شده است.

تاریخچه سبک آذری در معماری اسلامی

سبک آذری در معماری ایرانی از زمان ایخانان مغول، شروع شده و تا زمان صفویه ادامه می‌یابد. سبک آذری در معماری اسلامی دارای دو دوره است:

دوره نخست از زمان هولاكو و پایتخت شدن مراغه و دوره دوم آن از زمان تیمور و پایتختی سمرقند آغاز می‌شود. در دوره دوم که معماران بزرگی چون قوم الدین شیرازی و پسرش غیاث الدين و زین العابدین شیرازی، در خراسان بزرگ بکار گمارده شدند. با ورود مغول‌ها از خراسان که با ویرانگری بنیادی همراه بود و بسیاری از شهرها و آثار و بناهای بسیار با ارزش ایران تخریب و ویران شدند. پس از حمله مغول و ویرانی‌های بسیار، هنر معماری ایران دچار رکود و سکون شد و آن همه تنوع و تزئین و هنرنمایی معماران در احداث گنبدها و ایوان‌های گوناگون خاموش شد تا آنکه جانشینان چنگیز که خود مفتون این زیبایی‌ها شده بودند، اسلام را پذیرفتند و به تدریج معماران گریخته و پراکنده که هنوز حیات داشتند جمع شدند و بناهای اسلامی کم کم جان تازه‌ای یافتند.

برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.

نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.

با آرزوی بهترین‌ها.