معماری پهلوی
معماری پهلوی
معماری ایران در اواخر دوره قاجار و ابتدای دوره پهلوی دچار هرج و مرج و آشفتگی شد به طوری که ما در زمان پهلوی شاهد احداث فضاها و بناهایی هستیم که همگی از یک مکتب فکری در دورهای مشخص نشات گرفته شده است به طوری که در کاخ مرمر از معماری سنتی، عمارت شهربانی کل کشور از تخت جمشید و ساختمانهای شهرداری و پستخانه از معماری نئوکلاسیک فرانسه بر گرفته شده است.
به طور کلی در معماری پهلوی سعی بر این شده است که بین این سه طیف فکری پیوندی بر قرار شود. در معماری این ساختمانها شاهد گرایشهای متفاوت و متضادی هستیم که این گرایشها ریشه در اختلافات سیاسی و ایدوئولوژی در اواخر دوره قاجار و اوایل دروان پهلوی دارد. این جریانها و اختلافات سیاسی به سه دسته تقسیم میشوند.
- سنت گرایان: اساس فکر سیاسی و بینش دینی آنها احیا و توسعه سنتهای باستانی ایران بود.
- غرب گرایان: ذهنیت و تفکر آنها تقلید از فرهنگ غرب بود.
- ملی گرایان: اساس فکری این گروه بازگشت به عظمت هخامنشی و ساسانی بود.
اگرچه برخی از معماران برای معماری سنتی و تاریخ آن ارزش زیادی قایل بودند اما خود شخصا از پیروان سبک نئوکلاسیک بودند و یا به عبارتی میتوان گفت از ملی گرایان نوین بودند و ما شاهد این واقعیت هستیم که در ساختمان موزه ایران تقلیدی از طاق کسری است.
معماری پهلوی
این سبک و پیشروی در آموزش دانشجویان و دانشآموزان معماری و منابع درسی آنها به وضوح قابل مشاهده بود و کمتر به معماری اصیل و سنتی ایران اشاره شده بود. با تسلط افکار غرب گرایانه بر معماری سنتی ایران باعث شد که بسیاری از ساختمانها، بناهای با ارزش کاروانسراها در توسعه جدید شهری و جادههای بین شهری تخریب شوند و این امر سبب شد تا بسیاری از بناها و ساختمانهای با ارزش متروکه و مخروبه گردد و این نوع سبک و معماری بدون توجه به عوامل اقلیمی و گذشته معماری ایران همچنان ادامه دارد.
معماری دوره پهلوی مانند دوره قاجار به دو دوره اصلی تقسیم میشود:
- دوره پهلوی اول.
- دوره پهلوی دوم.
دوره پهلوی اول از سال ۱۳۰۴ شروع شد و تا سال ۱۳۲۰ ادامه پیدا کرد که در دوره رضا خان بناها به دو دسته بناهای نظامی و بناهای غیر نظامی تقسیم میشدند و از سوی دیگر سازمانهای جدید حکومتی که مبتنی بر انگیزه نظامی بود باعث پدیدار شدن بناهای زیاد و متعدد نظامی شد که قبل از این چنین سابقهای وجود نداشت که میتوان به شهربانی، پادگان، پاسگاه، زندان اشاره کرد که هم به جهت داشتن ماهیت نظامی و هم به جهت عملکرد نظامی توانستند تاثیرات خود را بر روی شهرها و بناهای دیگر بگذارند اما چیزی که در این مطلب حایز اهمیت است تاثیرات نظام گرایانه بر ساختمانها و بناهای غیر نظامی است. منحصر به فرد بودن و متفاوت بودن بناهای این دوره با دیگر بناها از ویژگیها و خصوصیات نظامی این دوره است.
سرعت در ساخت
در ارتش هر رده جوابگو و مطیع ما فوق خود است که باعث به وجود آمدن تشکیلاتی وظیفهشناس و خود مختار میشود.
تاثیر روانی: به اشکال گوناگون در معماری این دوره نفوذ کرد که باعث به وجود آمدن اندیشه معماری نظامی گرایی در ساختن بناها شد.
در دوره دوم احداث ساختمانهایی جدید در قالب اداری، آموزشی و صنعتی مورد توجه قرار گرفت که باعث ساخت و احداث کارخانه نساجی در زمان رضا شاه و دیگر ساختمانهای اداری با استفاده از مواد و مصالح اروپایی شکل خاصی به معماری داد و از آنجا که میتوان در این دوره بازگشت به معماری تاریخ ایران از جمله دوره هخامنشی و ساسانی را مدنظر قرار داده بودند میتوان سبک نئوکلاسیک را نیز در این بناها مشاهده نمود به عنوان مثال میتوان به کاخ شهربانی سابق، ساختمان بانک ملی، اداره پست که از بناهای معماری در دوره رضا شاه است اشاره نمود.
در این دوره نیز استفاده از مواد و مصالح جدید به ویژه سیمان باعث شد که امکانات جدیدی در اختیار معماران قرار بگیرد و توجه معماران و مهندسان ایرانی به این ماده به سرعت زیاد شد و تنها یک سال پس از تاسیس کارخانه سیمان در سال ۱۳۱۳ شیوههای مختلفی برای استفاده از این ماده از سوی معماران ابداع شد به عنوان مثال ساخت تندیسها و مجسمهها و ساختمانهای دولتی مانند کاخ شهربانی از جمله این موارد بود.
دومین متریالی که به سرعت در معماری ایران به وجود آمد و باعث تغییرات بسیار زیادی در معماری شد شیشه بود که پس از مدت کمی رضاخان به منظور استفاده شیشه در ساخت ساختمانهای جدید، کارخانه شیشه و بلور کرج را افتتاح کرد و در همین دوره استفاده از سنگ نیز با توجه به بازگشت به سبک معماری دوره هخامنشی و ساسانی مورد توجه معماران قرار گرفت که میتوان به ساختمان سینگر که از بناهای شاخص این دوره است اشاره کرد.
روند طی شده معماری در دوره پهلوی
شروع دوره رضاخان که پنج سال بود که هیچگونه تحول هنری در آن نمیبینیم و به عبارت دیگر هیچگونه کار مهمی انجام نشده است. دوره دوم از سال ۱۳۰۵ به بعد شروع میشود و فعالیت ساختمانی و معماری به دلیل جنگ جهانی دوم درگیر رکود شدید بود. دوره سوم بعد از اتمام جنگ جهانی دوم و ابداع شدن دو عنصر جدید یعنی بتن و آهن و اثرات آن در معماری بود. از پایان جنگ بود که حرکت معماری دوره پهلوی شروع میشود.
در اوایل شروع حکومت رضا خان ایران یکی از بدترین شرایط اقتصادی خود را تجربه میکرد و اکثر بناها طبق روال قدیمی خود یعنی خشت خام و چوب ساخته میشد و سقفها نیز به صورت شیروانی که در آن از ستونهای چوبی استفاده میشد ساخته میشدند و بناها بدون نقشه و بر روی محل زمین طراحی میشدند و در چنین وضعیتی بود که دوره سوم معماری و بعد از جنگ جهانی دوم به وجود آمد که سبک معماری ملی نامیده شد.
ویژگیهای سبک ملی در دوران پهلوی:
- به وجود آمدن ایوانهای بلند و مرتفع در ورودیها.
- مرکزیت دادن بنا با ستون و سر ستون.
- پنجرهها و قابهای اطراف آنها همانند تخت جمشید.
- بناها به شکل مرتفع ساخته میشدند که بیانگر عظمت و قدرت بود.
- به کار بردن مصالح سنگ و سیمان.
- به کار بردن نقش و متیفهای تخت جمشید در بناهای خود.
- بکار بردن کنگرههای کنار بام کاخها.
با گذر زمان گرایشهای دیگری در معماری ایران پدیدار شد و به دنبال رشد اقتصادی ایران پروژههای ملی دیگر به پایتخت محدود نمیشد اما بیشترین تاثیرات آن را در تهران مشاهده میکنیم.
برای مشاورهی رایگان میتوانید با شمارههای ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این نوشته برای ما بنویسید.
با آرزوی بهترینها.
۰ دیدگاه