بازخوانی هنر آیینی با تمرکز بر دین و مذهب
17
بهمن

بازخوانی هنر آیینی با تمرکز بر دین و مذهب

بازخوانی هنر آیینی

بیان احساسات درونی بشر در طول تاریخ، به عنوان ابزاری جهت گسترش مفاهیم فرهنگی و قومی به صورت‌های مختلف انجام پذیرفته است. بسیاری از صاحب نظران و پژوهشگران اتفاق نظر دارند که منشاء پیدایش نمایش، آیین‌ها و مناسک و مراسم‌های مذهبی است.

 

باز‌خوانی هنر آیینی

یکی از تعاریف ارائه شده برای دین هرگونه راه و روشی‌ست که برای چگونه زیستن و مسیر زندگی برگزیده می‌شود.

از طرفی آیین نیز می‌تواند یک روش تعلیمی‌شود؛ زیرا مشخصا در جامعه ابتدایی که زبان نوشتاری وجود نداشته اجرای آیین نشانه‌ای است برای انتقال دانش و سنن یک قوم به نسل‌های بعد.

با توجه به این‌که انسان ماهیتی اجتماعی دارد از ابتدای خلقت ناگزیر به تشکیل واحدهایی از قبیله، طایفه، قوم یا ملت بوده است؛ پس عمیقا به تجارب جمعی متکی است. در نتیجه  هویت یک گروه اجتماعی عبارت است از مشترکاتی از آداب و رسوم و عقاید آن‌ها.

یکی از شیوه‌های نمود یافتن این آداب و رسوم در طول تاریخ نمایش‌ها و آیین‌هایی از از هر قوم و ملت است که در قالبی نمایش گونه ظهور پیدا می‌کنند. به نحوی که می‌توان گفت بیشتر آیین‌های نمایشی ریشه در آداب و عقاید و باور های مردم داشته؛

که به مرور زمان به صورت آیین و سنت از نسلی به نسلی دیگر انتقال یافته و جزئی از میراث هر قوم و ملت گردیده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت اشتراکات و ریشه‌های واحدی در میان دین، آیین و نمایش وجود دارد؛ که پژوهش پیش رو علاوه بر انجام مطالعاتی در راستای فهم این عناوین در پی‌ یافتن تعاریفی از اشتراکات ما بین آن‌ها شود.

هنر مفهومی است در نهاد بشریت، و هنرهای نمایشی، برخاسته از نیازهای روحی و عاطفی انسان هاست. هنرهای نمایشی به ویژه نمایش نسبت به سایر هنرها ویژگی های متمایزی دارند، این هنرها: زنده، مردمی، نمادین، خیال‌انگیز، اثرگذار و اثرپذیر، برخاسته از سنت‌ها و عقاید، در تعامل با فرهنگ و مسائل اصیل انسانی هستند.

هنر نمایشی، از جمله هنر هایی‌ست که در حضور جمع به اجرا در می‌آیند؛ و یا به عبارت دیگر با گروه تماشاگران سروکار دارند نه با تک تک افراد.

غفلت از جنبه‌ی معنوی حیات و تمرکز بر جنبه‌های مادی به مرور این آگاهی را به بشر داده است که وجهی و ساحتی از حیات مغفول مانده و او دانسته یا ندانسته در پی پاسخگویی به آن نیاز است اجرای نمایش‌های آیینی سنتی می‌تواند از فراموش شدن بسیاری از آیین‌های نمایشی که درحال از بین رفتن هستند، جلوگیری کند.

نمایش‌های سنتی آیینی ایرانی مفاهی بسیار قدرتمندی را در دل خود نهفته دارد که باید زنده نگه داشته شود به عنوان مثال”تعزیه” و “نمایش سنتی شادی آور” دو سرچشمه هنر نمایش ایران هستند که باید حفظ شوند و چنان چه توجه ویژه به این هنر ناب نشود به تدریج دچار فراموشی و رکود شده و از بین خواهد در این پژوهش تلاش گردید به  شناختی از  مفاهیم پایه‌ی هنر رفت.

در این راستا با هدف شناخت هر چه بهتر هنرهای آیینی‌های نمایشی و آیینی پرداخته و نیز به ارتباطی  میان این مفاهیم دست یافت. از اهداف دیگر این پزوهش تأیین و روشن‌سازی ارتباط میان ریشه‌های آیین‌های مذهبی با آداب و رسوم مجامع بوده است.

که در جهت نیل به این هدف پس از آشنایی با مفاهیم پایه‌ای در ارتباط با موضوع پژوهش، سعی در یافتن اشتراکات و ارتباط میان آن‌ها گردید.

نهایتا لازم به ذکر است که این پژوهش اقدامی خواهد بود در راستای باز زنده‌سازی و توجه بیشتر به آیین‌ها و رسوم ارزشمندی که میراث به یادگار مانده از پیشینیان هستند.

هنرهای نمایشی (مانند: نمایش ایرانی، تئاتر غربی، شاهنامه‌خوانی، تعزیه، روضه‌های محلی و…) در ایران دارای پیشینه شایان توجهی هستند و همواره در فرهنگ این ملت وجود داشته‌اند؛ هر چند تحت تاثیر اوضاع اقتصادی و مذهبی حاکم بر جامعه در هر دوران از تاریخ دچار افت و خیز‌ های بسیاری شده و به تبع ان اشکال گوناگونی به خود گرفته است؛ اما همواره به شکلی خود را عیان کرده و ماندگار شده است.

به عنوان مثال، نمایش تعزیه به طور مستند بیش از چند سال قدمت ندارد؛ زیرا در اثار هیچ شاعر یا کتاب تاریخی و یا تذکره نامه‌ای که به دوران پیش از صفویه متعلق دارد کوچکترین اشاره ای به آن دیده نمی‌شود.

گسترش فراوان تعزیه درمیان مردم عادی به این نکته مهم دلالت دارد که ریشه‌های عمیقی می‌بایست در تاریخ اجتماعی و فرهنگی مردمان ما وجود دارد که این سرچشمه بر ما ناشناخته مانده. گرچه در دنیای باستان، سرزمین هند و یونان که همسایگان بزرگ سیاسی و فرهنگی ما بوده‌اند، نمایش صحنه ای وجود داشته است؛ این‌که نتیجه بگیریم پس قاعدتا کشور ما با آن پایه تمدنی در رشته های گوناگون چنین شکلی از هنر را دارد، سخت مورد تردید است و همگان بر آن موافقت ندارند.

قرار گرفتن سرزمین ایران در معرض تاخت و تازهای متعدد، آسیب‌های فراوانی بر نشانه‎‌ها و شواهد تمدنی وارد ساخته و همین باعث گردیده است که جست‌وجوی پیشینه هنرنمایشی در ایران دشوار گردد و هرچه به زمان‌های دورتر برگردیم دشوارتر نیز خواهد بود.

با توجه به اینکه از نظر تاریخی “نمایش” و “مذهب” دارای ریشه‌های مشترکی در آیین‌ها و شعائر مذهبی بوده و نیز پیوند بسیار نزدیکی باهم دارند؛ لذا در مطالعات انجام شده تعاریف و ارتباط انها مورد بررسی قرار گرفته است. مطالب این مقاله براساس کلید واژه‌ها عنوان شده‌اند؛ به نحوی که درابتدا مفاهیم معرفی و در نهایت ارتباط میان آن‌ها بیان می‌شود.

در جهت دست‌یابی به این مقصود, ابتدا واژگان تخصصی مرتبط و عنوان شده در موضوع مورد مطالعه قرار گرفته و سپس مطالب دسته بندی شده‌اند. در بخش هایی سعی شده با ارائه جداولی مطالب همراه با ارائه‌ای گرافیکی، به اختصار توضیح داده شوند.

لازم به ذکر است که پس از طرح موضوع و انتخاب منابع اطلاعاتی, مطالعات انجام‌ شده از طریق شیوه مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی صورت پذیرفته است.

 

 

برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.

نظرات خود را در ارتباط با این مقاله برای ما بنویسید.

با آرزوی بهترین‌ها.