فرم و فضا در معماری
فرم و فضا در معماری
مفهوم فضا، اصلی‌ترین عنصر معماری و مهم‌ترین عامل در طراحی معماری است. ما در میان فضاهای بسته یا باز حرکت و فعالیت می‌کنیم. با یکدیگر و اشیای پیرامون خود رابطه برقرار می‌کنیم و زیبایی‌های زندگی، لطافت نسیم، گرمای خورشید، جوانه زدن درخت و لطافت بازی کودک را در آن تجربه می‌کنیم. به همین دلیل، فضای معماری، هم به لحاظ احساسی و هم از جنبه‌ی زیبایی با کیفیات فوق عجین می‌شود. فضا ذاتا شکل خاصی ندارد و با وجود عناصر مادی و رابطه‌ی متقابل آن‌ها با ما و با یکدیگر، تعریف می‌شود و معنی پیدا می‌کند.
قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:
فرم و فضا در معماری
مفهوم فضا در معماری
عناصر هندسی مانند نقطه، خط، صفحه و حجم می‌توانند با هم ترکیب شوند و فضا را محدود و مشخص کنند. در مقیاس معماری، این عناصر اساسی، در قالب عناصر خطی مانند تیرها و ستون‌ها و عناصر صفحه‌ای شکل مانند کف‌ها، دیوارها، بام‌ها و احجام معماری در شکل گیری فضای معماری با هم ترکیب می‌شوند.
فضا در معماری
از طریق سازمان دهی، عناصر تشکیل دهنده‌ی فضا، با هم ترکیب می‌شوند و فرم ساختمان را مشخص می‌کنند. فضای داخلی و خارجی را متمایز کرده و فضاهای داخلی را شکل می‌دهند. در شکل گیری فضای معماری، کیفیت فضاهای بیرونی و نمود خارجی ساختمان و هماهنگی آن با شرایط زمین، طبیعت منطقه، همانند فضاهای داخل اهمیت پیدا می‌کند و باید مورد توجه قرار گیرد.
ورود به فضای معماری احساس از محفوظ بودن، سرپناه داشتن و بسته بودن را ایجاد می‌کند. دیوارها، کف و سقف، محدوده‌ی فضای داخلی را مشخص کرده، آن را از فضاهای داخلی مجاور و فضای خارج متمایز می‌کنند.
زمانی که ما از کلماتی مانند اتاق نشیمن، بالکن، انبار و حیاط صحبت می‌کنیم فقط منظورمان عملکرد، بزرگی یا کوچکی این فضاها نیست. بلکه، توجه به تفاوت مقیاس تناسب، کیفیت نور، ماهیت سطوح محصور کننده‌ی فضا، نحوه‌ی ارتباط با فضاهای مجاور و طبیعت و… مورد نظر ما است. قبل از این که به بررسی تفضیلی عناصر تشکیل دهنده‌ی فضا، یعنی کف، دیوار، سقف، درها، پنجره‌ها، پله‌ها، مبلمان و… بپردازیم لازم است ابتدا عناصر تشکیل دهنده‌ی هر یک از آن‌ها (یعنی نقطه، خط، سطح، حجم، شکل، رنگ، بافت و نور) را بررسی کنیم.
فرم و عناصر تشکیل دهنده مفهوم فضا
همه‌ی اشیایی که در اطراف ما قرار دارند سه بعدی هستند. نقطه، سازنده‌ی همه‌ی فرم‌ها است. وقتی نقطه حرکت می‌کند، خط را به وجود می‌آورد که عنصری یک بعدی است. وقتی خط در جهتی غیر از امتداد خود حرکت می‌کند سطح بها وجود می‌آید که دو بعدی است و از جابه جایی صفحه، حجم سه بعدی ایجاد می‌شود. نقطه، خط، سطح و حجم، عناصر تشکیل دهنده‌ی فرم هستند. همه‌ی فرم‌های معماری در واقع سه بعدی هستند و تمایز عناصر فوق فقط بستگی به تناسب طول و عرض و ارتفاع هر یک پیدا می‌کند.
نقطه در معماری
نشانگر یک موقعیت خاص مانند انتهای عناصر خطی یا گوشه احجام در فضا است و ممکن است ابعاد و اشکال مختلف داشته باشد. اما در هر صورت باید نسبت به زمینه‌ی خود کوچک متمرکز، ایستا و بی جهت باشد.
خط در معماری
خط، عنصر بصری یک بعدی است. برعکس نقطه که ایستا و بی جهت است، خط، نشانگر حرکت، جهت، رشد و پویایی بصری است. خط می‌تواند از نظر ضخامت و وزن،ظرافت و خشونت، نرمی و سختی، صافی یا زبری، حالات مختلفی به خود بگیرد. خط مستقیم نشانگر کشش متقابل بین دو نقطه است. ویژگی اصلی آن جهت آن است. یک خط مستقیم افقی می‌تواند بیانگر ثبات، استحکام، استقرار و آرامش باشد. برعکس یک خط قائم بیان کننده‌ی تعادل موازنه‌ی نیروهای ثقلی است. خط مایل، بسته به نزدیکی به خط قائم یا افق، می‌تواند بیانگر حالت افتادن یا بلند شدن باشد، در هر حال بیانگر حرکت است و فعال و پویا است. مفهوم خط می‌تواند از طریق دو نقطه و یا تکرار کافی عناصر مشابه، ایجاد و القا شود. همان طور که در شکل مشاهده می‌کنید خط ممکن است حتی بافت و نقش نیز داشته باشد. خط، لبه‌های اشکال و احجام را تعریف می‌کند و آن‌ها را از زمینه‌ای که دارند متمایز و رؤیت پذیر می‌سازد. خطوط، ویژگی‌های خود را به شکل یا حجمی که بر آن واقع شده‌اند، منتقل می‌کنند.
سطح در مفهوم فضا
سطح عنصری دو بعدی است که «شکل آن» اصلی‌ترین ویژگی آن را بیان می‌کند. شکل واقعی یک سطح، فقط زمانی رؤیت پذیر است که عمود بر سطح آن، به آن نگاه کنیم. عامل مهم دیگر، کیفیت سطح آن است. کیفیت سطح، تابع کیفیت ماده‌ای است که از آن ساخته شده است. نوع رنگ، بافت، الگو و زمینه بر ویژگی‌های سطح اثر گذاشته و کیفیت آن را مشخص می‌کنند. کیفیت سطح، می‌تواند بر ویژگی‌های بصری آن یعنی:
- وزن و استحکام بصری.
- اندازه‌ی تناسب و موقعیت در فضا.
- انعکاس نور.
- عملکرد آکوستیکی سطح تأثیرگذار باشد.
- سطح در معماری.
سطوح، اصلی‌ترین عناصر معماری، در شکل گیری کف‌ها، دیوارها، سقف هستند که خود شکل دهنده‌ی فرم ساختمان و فضاهای آن هستند. ویژگی‌های بصری سطوح فوق و رابطه‌ی آن‌ها در فضا، شکل و کیفیات ویژه‌ی فضا را ایجاد می‌کنند. به علاوه، سطوح، در شکل گیری سایر عناصر معماری مانند پله‌ها، درها، پنجره‌ها و مبلمان نیز کاربرد وسیعی دارند.
حجم در مفهوم فضا
حجم، یک عنصر بصری سه بعدی است که مهم‌ترین ویژگی آن «فرم» است. فرم، به شکل ظاهری و ساختار بصری یک حجم اشاره دارد و نتیجه‌ی تعامل خطوط، اشکال و سطوح مرزی آن است. از نظر معماری، حجم به عنوان یک عنصر سه بعدی، می‌تواند توپر و یا توده‌ای باشد که با ماده اشغال شده است و یا به صورت فضای خالی باشد که با سطوح، محدود و تعریف شده است. «توده» و «فضا» دو مفهوم و ساختار مکمل هستند که ترکیب آن‌ها به معماری واقعیت می‌دهد.
رؤیت فرم‌ها، به فضا، بعد، مقیاس، رنگ و بافت می‌دهند و متقابلا فضاها کیفیت فرم‌ها را نمایان کرده و نشان می‌دهند و نیز هر دو شرایط مناسب برای زندگی انسان را فراهم می‌آورند.
شکل در معماری
به خط پیرامونی و دور ظاهری یک سطح یا حجمی «شکل»، می‌گوییم که آن را از زمینه یا فضای اطرافش جدا می‌کند. شکل‌ها انواع مختلف دارند. شکل‌های طبیعی، اشکال دنیای طبیعی اطراف ما را نشان می‌دهد. صورت ساده شده این اشکال با حفظ ویژگی‌های اصلی در معماری نیز کاربرد پیدا می‌کند.
بعضی از اشکال، نتیجه‌ی تغییر علامت حروف، اعداد یا سایر سمبل‌های شناخته شده هستند مانند خوش نویسی و یا خطوط بنایی در معماری محلی خودمان. بعضی از اشکال، شکل هندسی دارند و بر اساس کیفیات بصری که واجد آن هستند بر احساس و ادراک انسان تأثیر می‌گذارند. مثلث، مربع و دایره، اصلی‌ترین اشکال هندسی هستند، این اشکال در بعد سوم هرم، مکعب، مخروط، استوانه و کره را ایجاد می‌کنند.
برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.
با آرزوی بهترین‌ها.
۰ دیدگاه