فرم و فضا در معماری
فرم و فضا در معماری
مفهوم فضا، اصلی ترین عنصر معماری و مهمترین عامل در طراحی معماری است. ما در میان فضاهای بسته یا باز حرکت و فعالیت می کنیم. با یکدیگر و اشیای پیرامون خود رابطه برقرار می کنیم و زیبایی های زندگی، لطافت نسیم، گرمای خورشید، جوانه زدن درخت و لطافت بازی کودک را در آن تجربه می کنیم. به همین دلیل، فضای معماری، هم به لحاظ احساسی و هم از جنبه ی زیبایی با کیفیات فوق عجین می شود. فضا ذاتا شکل خاصی ندارد و با وجود عناصر مادی و رابطه ی متقابل آنها با ما و با یکدیگر، تعریف می شود و معنی پیدا می کند.
قبل از خواندن این مقاله توصیه می شود مقالات زیر را نیز مطالعه کنید:
فرم و فضا در معماری
مفهوم فضا در معماری
عناصر هندسی مانند نقطه، خط، صفحه و حجم می توانند با هم ترکیب شوند و فضا را محدود و مشخص کنند. در مقیاس معماری، این عناصر اساسی، در قالب عناصر خطی مانند تیرها و ستون ها و عناصر صفحه ای شکل مانند کف ها، دیوارها، بام ها و احجام معماری در شکل گیری فضای معماری با هم ترکیب می شوند.
فضا در معماری
از طریق سازمان دهی، عناصر تشکیل دهنده ی فضا، با هم ترکیب می شوند و فرم ساختمان را مشخص می کنند. فضای داخلی و خارجی را متمایز کرده و فضاهای داخلی را شکل می دهند. در شکل گیری فضای معماری، کیفیت فضاهای بیرونی و نمود خارجی ساختمان و هماهنگی آن با شرایط زمین، طبیعت منطقه، همانند فضاهای داخل اهمیت پیدا می کند و باید مورد توجه قرار گیرد.
ورود به فضای معماری احساس از محفوظ بودن، سرپناه داشتن و بسته بودن را ایجاد می کند. دیوارها، کف و سقف، محدوده ی فضای داخلی را مشخص کرده، آن را از فضاهای داخلی مجاور و فضای خارج متمایز می کنند.
زمانی که ما از کلماتی مانند اتاق نشیمن، بالکن، انبار و حیاط صحبت می کنیم فقط منظورمان عملکرد، بزرگی یا کوچکی فضاها نیست. بلکه، توجه به تفاوت مقیاس تناسب، کیفیت نور، ماهیت سطوح محصور کننده ی فضا، نحوه ی ارتباط با فضاهای مجاور و طبیعت و … مورد نظر ما است. قبل از این که به بررسی تفضیلی عناصر تشکیل دهنده ی فضا، یعنی کف، دیوار، سقف، درها، پنجره ها، پله ها، مبلمان و … بپردازیم لازم است ابتدا عناصر تشکیل دهنده ی هر یک از آنها (یعنی نقطه، خط، سطح، حجم، شکل، رنگ، بافت و نور) را بررسی کنیم.
فرم و عناصر تشکیل دهنده مفهوم فضا
همه ی اشیایی که در اطراف ما قرار دارند سه بعدی هستند. نقطه، سازنده ی همه ی فرم هاست. وقتی نقطه حرکت می کند، خط را به وجود می آورد که عنصری یک بعدی است.وقتی خط در جهتی غیر از امتداد خود حرکت می کند سطح بها وجود می آید که دو بعدی است و از جابه جایی صفحه، حجم سه بعدی ایجاد می شود. نقطه، خط، سطح و حجم، عناصر تشکیل دهنده ی فرم هستند. همه ی فرم های معماری در واقع سه بعدی اند و تمایز عناصر فوق فقط بستگی به تناسب طول و عرض و ارتفاع هر یک پیدا می کند.
نقطه در معماری
نشانگر یک موقعیت خاص مانند انتهای عناصر خطی یا گوشه احجام در فضاست و ممکن است ابعاد و اشکال مختلف داشته باشد.اما در هر صورت باید نسبت به زمینه ی خود کوچک متمرکز، ایستا و بی جهت باشد.
خط در معماری
خط، عنصر بصری یک بعدی است. برعکس نقطه که ایستا و بی جهت است، خط، نشانگر حرکت، جهت، رشد و پویایی بصری است. خط می تواند از نظر ضخامت و وزن،ظرافت و خشونت، نرمی و سختی، صافی یا زبری، حالات مختلفی به خود بگیرد. خط مستقیم نشانگر کشش متقابل بین دو نقطه است. ویژگی اصلی آن جهت آن می باشد. یک خط مستقیم افقی می تواند بیانگر ثبات، استحکام، استقرار و آرامش باشد. برعکس یک خط قائم بیان کننده ی تعادل موازنه ی نیروهای ثقلی است. خط مایل، بسته به نزدیکی به خط قائم یا افق، می تواند بیانگر حالت افتادن یا بلند شدن باشد، در هر حال بیانگر حرکت می باشد و فعال و پویاست. مفهوم خط می تواند از طریق دو نقطه و یا تکرار کافی عناصر مشابه، ایجاد و القا شود. همان طور که در شکل مشاهده می کنید خط ممکن است حتی بافت و نقش نیز داشته باشد. خط، لبه های اشکال و احجام را تعریف می کند و آنها را از زمینه ای که دارند متمایز و رؤیت پذیر می سازد. خطوط، ویژگی های خود را به شکل یا حجمی که بر آن واقع شده اند، منتقل می کنند.
سطح در مفهوم فضا
سطح عنصری دو بعدی است که «شکل آن» اصلی ترین ویژگی آن را بیان می کند. شکل واقعی یک سطح، فقط زمانی رؤیت پذیر است که عمود بر سطح آن، به آن نگاه کنیم. عامل مهم دیگر، کیفیت سطح آن است. کیفیت سطح، تابع کیفیت ماده ای است که از آن ساخته شده است. نوع رنگ، بافت، الگو و زمینه بر ویژگی های سطح اثر گذاشته و کیفیت آن را مشخص می کنند. کیفیت سطح، می تواند بر ویژگی های بصری آن یعنی :
- وزن و استحکام بصری
- اندازه ی تناسب و موقعیت در فضا
- انعکاس نور
- عملکرد آکوستیکی سطح تأثیرگذار باشد.
- سطح در معماری
سطوح، اصلی ترین عناصر معماری، در شکل گیری کفها، دیوارها، سقف می باشند، که خود شکل دهنده ی فرم ساختمان و فضاهای آن هستند. ویژگی های بصری سطوح فوق و رابطهی آنها در فضا، شکل و کیفیات ویژه ی فضا را ایجاد می کنند. به علاوه، سطوح، در شکل گیری سایر عناصر معماری مانند پله ها، درها، پنجره ها و مبلمان نیز کاربرد وسیعی دارند.
حجم در مفهوم فضا
حجم، یک عنصر بصری سه بعدی است، که «فرم» اصلی ترین ویژگی آن است. فرم، ویژه ی یک حجم، شکل ظاهری و ساختار بصری آن را نشان می دهد که حاصل را بطهی متقابل خطوط، اشکال و سطوح مرزی آن می باشد. از نظر معماری، حجم به عنوان یک عنصر سه بعدی، می تواند توپر و یا توده ای باشد که با ماده اشغال شده است و یا به صورت فضای خالی باشد که با سطوح، محدود و تعریف شده است. «توده» و «فضا» دو مفهوم و ساختار مکمل اند که ترکیب آنها به معماری واقعیت می دهد.
رؤیت فرم ها، به فضا، بعد، مقیاس، رنگ و بافت می دهند و متقابلا فضاها کیفیت فرم ها را نمایان کرده و نشان می دهند و نیز هر دو شرایط مناسب برای زندگی انسان را فراهم می آورند.
شکل در معماری
به خط پیرامونی و دور ظاهری یک سطح یا حجمی «شکل»، می گوییم که آن را از زمینه یا فضای اطرافش جدا می کند. شکل ها انواع مختلف دارند. شکل های طبیعی، اشکال دنیای طبیعی اطراف ما را نشان می دهد. صورت ساده شده این اشکال با حفظ ویژگی های اصلی در معماری نیز کاربرد پیدا می کند.
بعضی از اشکال، نتیجه ی تغییر علامت حروف، اعداد یا سایر سمبل های شناخته شده هستند مانند خوش نویسی و یا خطوط بنایی در معماری محلی خودمان. بعضی از اشکال، شکل هندسی دارند و بر اساس کیفیات بصری که واجد آن هستند بر احساس و ادراک انسان تأثیر می گذارند. مثلث، مربع و دایره، اصلی ترین اشکال هندسی هستند، این اشکال در بعد سوم هرم، مکعب، مخروط، استوانه و کره را ایجاد می کنند.
برای مشاوره ی رایگان می توانید با شماره های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این مقاله ما بنویسید.
موفق باشید.
۰ دیدگاه