یزدی بندی در معماری
یزدی بندی در معماری
تزیینات هندسی، یکی از اصول معماری ایران و بسیار حائز اهمیت است و یزدی بندی یکی از این عناصر در معماری است. یزدی بندی نوعی از کاربندی است که در سردر بناها قرار می‌گیرد و از لحاظ سازه‌ای و هندسی از فرمول مقرنس برای آن استفاده می‌کنند.
به طور کلی یزدی بندی در پوشش زیر گنبدها، ایوان‌ها و یا فاصله میان تویزه‌های باربر قابل مشاهده است. این شیوه حالتی مابین رسمی بندی و مقرنس است. یزدی بندی برخلاف رسمی بندی شبکه کاملی نیست، بلکه از واحدهای مجزایی تشکیل شده است که معمار می‌تواند آن‌ها را به هر صورتی که بخواهد با هم ترکیب کند. یزدی بندی را در بناهای تاریخی شهرهای کاشان، اصفهان، نطنز و یزد می‌توان مشاهده کرد. این نمونه‌ها در خانه‌های تاریخی، بازارها، اماکن مقدس و مساجد دیده می‌شوند.
قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:
یزدی بندی در معماری
شبه یزدی چیست؟
یکی از ویژگی هندسی این نوع کاربندی به عنوان شبه یزدی نام دارد. شبه یزدی، تصویر شدن نقش قسمتی از یک شمسه بر روی سطح منحنی تاق است که بر اثر خرد شدن یکی از اجزای هندسی کاربندی به وجود می‌آید و به آن “سینه فخری” می‌گویند و این را یکی از بارزترین ویژگی‌های هندسه یزدی بندی می‌توان نام برد. از قدیمی‌ترین نوع این یزدی بندی در مسجد جامع اصفهان است که می‌توان یکی از خصوصیات هندسی یزدی بندی یعنی شمسه ناقص را در آن مشاهده کرد. پس از آن یزدی بندی به طور رایج در معماری ایران که شامل آسیای مرکزی و هند هم می‌شد، قابل مشاهده است.
تعریف یزدی بندی
یزدی بندی در کنار رسمی بندی، کاسه سازی و مقرنس یکی از انواع کاربندی در معماری است که در سردرِ ورودی بناهای تاریخی استفاده می‌شود. یزدی بندی‌ها بیش‌تر تزیینی هستند، یعنی ایستا نیستند. یزدی بندی حالتی است مابین رسمی بندی و مقرنس و در اصل برای پوشش اصلی به کار می‌روند. با توجه به پژوهش‌های انجام شده توسط معماران و مرمتگران در طول تاریخ معماری می‌توان این نظریه را مطرح کرد که یزدی بندی، از تغییر، تحول و یا اقتباس هندسی و ساختار سازه‌ای رسمی بندی یا مقرنس به وجود آمده و وجه مشترک همه‌ی نمونه‌های برداشت شده است و همچنین شرط لازم برای تعریف و ایجاد یزدی بندی وجود آلت هندسی سینه فخری است. پلان هندسی سینه فخری قسمتی از یک شمسه‌ی کامل است که در سطح منحنی گنبد یزدی بندی مشاهده می‌شود.
تاریخچه یزدی بندی ایران
برای بار اول یزدی بندی را در شهرهای کاشان، اصفهان، نطنز و یزد می‌توان مشاهده کرد. این نمونه‌ها در خانه‌های تاریخی، بازارها، اماکن مقدس و مساجد دیده شده است. نخستین بار ویژگی‌های هندسی مشابه یزدی بندی در آن‌ها پیدا شده است. از قدیمی‌ترین نوع این یزدی بندی در مسجد جامع اصفهان است که می‌توان برای اولین بار یکی از خصوصیات هندسی یزدی بندی یعنی شمسه ناقص را در آن مشاهده کرد. پس از آن یزدی بندی به طور رایج در معماری ایران که شامل آسیای مرکزی و هند هم می‌شد، قابل مشاهده است.
هندسه یزدی بندی
هندسه و نقش سازه‌ای یزدی بندی تا حد زیادی تحت تاثیر رسمی بندی و مقرنس است. در نتیجه با توجه به این نکته، دسته بندی انواع یزدی بندی‌ها و تعریف خصوصیات هندسی و سازه‌ای آن‌ها براساس وجوه تشابه با مقرنس و رسمی بندی انجام می‌شود. با توجه به پژوهش‌های انجام شده در بناهای تاریخی و تحلیل خصوصیات هندسه نشان می‌دهد اساس هندسه و استراکچر آن برگرفته از رسمی بندی است. این نوع یزدی، از لحاظ اجزای تشکیل دهنده به دو نوع تقسیم می‌شود:
- بدون اجزای افقی (بدون تخت).
- دارای اجزای افقی (تخت دار).
یزدی بندی بدون اجزای افقی (بدون تخت)
در این گونه یزدی بندی، سقف از ترکیب واحدهایی به وجود می‌آید که خود جزیی از یک یا چند شبکه‌ی رسمی است. بخشی از شبکه‌ی رسمی که از آن استفاده می‌شود شامل قسمتی از یک شمسه‌ی سینه فخری و قسمتی از قوس‌های متقاطع است. در این حالت بعد از خرد شدن اجزای رسمی، ترسیم دو یا چند نوع رسمی بندی روی یکدیگر رخ می‌دهد.
نقش سازه یزدی بندی بدون تخت
از لحاظ تحمل بار و نقش سازه‌ای به نظر می‌رسد یزدی بندی بدون تخت از پایداری و باربری تویزه‌های باربر رسمی تغییر یافته پیروی می‌کنند. به این معنی که یزدی‌های بدون تخت از تحول یا ترکیب هندسه‌ی دو یا چند رسمی بندی به وجود می‌آیند و واجد ویژگی‌های ساختاری و سازه‌ای رسمی بندی که در اولین نمونه‌های معماری ایران مشاهده می‌شود هستند. باریکه‌ی تاق‌هایی جهت تحمل بار گنبد به عنوان یک نوآوری سازه‌ای که از هندسه‌ی مقید و انعطاف ناپذیری تبعیت می‌کند.
یزدی بندی دارای اجزای افقی تخت دار
این گونه یزدی بندی از لحاظ روش‌های ترسیم، اجرا، خصوصیات هندسی و سازه‌ای ویژگی‌های متفاوتی با یزدی بندی گونه بدون تخت دارد. از لحاظ هندسی این نوع یزدی تشکیل شده از تکرار واحدهای مشابه لوزی که فضای میان ردیف‌های حلقوی شکل افقی را می‌پوشانند و عناصر افقی ستاره‌ای شکل میان این واحدهای تکرار شونده قرار می‌گیرند. هندسه‌ی این واحدهای لوزی تکرار شونده در این نوع یزدی، از ترسیم یک نوع رسمی بندی به وجود می‌آید.
نقش سازه‌ای یزدی بندی دارای اجزای افقی تخت دار
خصوصیات هندسی و سازه‌ای این نوع یزدی بندی تا حد زیادی تحت تاثیر رسمی بندی است، اما وجود اجزای افقی تخت در این دسته از یزدی بندی، باعث بروز خصوصیات هندسی و سازه‌ای متفاوتی برای آن‌ها شده است. اجزای افقی ستاره شکل تخت که بر روی ردیف‌های افقی و میان مدول‌های لوزی شکل چیده شده است و به دلیل افقی بودن نمی‌توان هیچ گونه امکان تحمل بار را برای این دسته از یزدی بندی در نظر گرفت.
برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.
با آرزوی بهترین‌ها.
۱ دیدگاه