یزدی بندی در معماری
یزدی بندی در معماری
تزیینات هندسی، یکی از اصول معماری ایران و بسیار حایز اهمیت است و یزدی بندی یکی از این عناصر در معماری است. یزدی بندی نوعی از کاربندی است که در سردر بناها قرار می گیرد و از لحاظ سازه ای و هندسی از فرمول مقرنس برای آن استفاده می کنند.
بطور کلی یزدی بندی در پوشش زیر گنبدها، ایوان ها و یا فاصله میان تویزه های باربر قابل مشاهده است. این شیوه حالتی مابین رسمی بندی و مقرنس است. یزدی بندی برخلاف رسمی بندی شبکه کاملی نیست، بلکه از واحدهای مجزایی تشکیل شده است که معمار می تواند آن ها را به هر صورتی که بخواهد با هم ترکیب کند. یزدی بندی را در بناهای تاریخی شهرهای کاشان، اصفهان، نطنز و یزد می توان مشاهده کرد. این نمونه ها در خانه های تاریخی، بازارها، اماکن مقدس و مساجد دیده می شوند.
قبل از خواندن این مقاله توصیه می شود مقالات زیر را نیز مطالعه کنید:
یزدی بندی در معماری
شبه یزدی چیست؟
یکی از ویژگی هندسی این نوع کاربندی به عنوان شبه یزدی نام دارد. شبه یزدی، تصویر شدن نقش قسمتی از یک شمسه بر روی سطح منحنی تاق است که بر اثر خرد شدن یکی از اجزای هندسی کاربندی به وجود می آید و به آن “سینه فخری” می گویند و این را یکی از بارزترین ویژگی های هندسه یزدی بندی می توان نام برد. از قدیمی ترین نوع این یزدی بندی در مسجد جامع اصفهان است که می توان یکی از خصوصیات هندسی یزدی بندی یعنی شمسه ناقص را در آن مشاهده کرد. پس از آن یزدی بندی به طور رایج در معماری ایران که شامل آسیای مرکزی و هند هم می شد، قابل مشاهده است.
تعریف یزدی بندی
یزدی بندی در کنار رسمی بندی، کاسه سازی و مقرنس یکی از انواع کاربندی در معماری است که در سردرِ ورودی بناهای تاریخی استفاده می شود. یزدی بندی ها بیشتر تزیینی هستند، یعنی ایستا نیستند. یزدی بندی حالتی است مابین رسمی بندی و مقرنس و در اصل برای پوشش اصلی به کار می روند. با توجه به پژوهش های انجام شده توسط معماران و مرمتگران در طول تاریخ معماری می توان این نظریه را مطرح کرد که یزدی بندی، از تغییر، تحول و یا اقتباس هندسی و ساختار سازه ای رسمی بندی یا مقرنس به وجود آمده و وجه مشترک همه ی نمونه های برداشت شده است و همچنین شرط لازم برای تعریف و ایجاد یزدی بندی وجود آلت هندسی سینه فخری است. پلان هندسی سینه فخری قسمتی از یک شمسه ی کامل است که در سطح منحنی گنبد یزدی بندی مشاهده می شود.
تاریخچه یزدی بندی ایران
برای بار اول یزدی بندی را در شهرهای کاشان، اصفهان، نطنز و یزد می توان مشاهده کرد. این نمونه ها در خانه های تاریخی، بازارها، اماکن مقدس و مساجد دیده شده است. نخستین بار ویژگی های هندسی مشابه یزدی بندی در آن ها پیدا شده است. از قدیمی ترین نوع این یزدی بندی در مسجد جامع اصفهان است که می توان برای اولین بار یکی از خصوصیات هندسی یزدی بندی یعنی شمسه ناقص را در آن مشاهده کرد. پس از آن یزدی بندی به طور رایج در معماری ایران که شامل آسیای مرکزی و هند هم می شد، قابل مشاهده است.
هندسه یزدی بندی
هندسه و نقش سازه ای یزدی بندی تا حد زیادی تحت تاثیر رسمی بندی و مقرنس است. در نتیجه با توجه به این نکته، دسته بندی انواع یزدی بندی ها و تعریف خصوصیات هندسی و سازه ای آن ها بر اساس وجوه تشابه با مقرنس و رسمی بندی انجام می شود. با توجه به پژوهش های انجام شده در بناهای تاریخی و تحلیل خصوصیات هندسه نشان می دهد اساس هندسه و استراکچر آن برگرفته از رسمی بندی است. این نوع یزدی، از لحاظ اجزای تشکیل دهنده به دو نوع تقسیم می شود:
- بدون اجزای افقی (بدون تخت)
- دارای اجزای افقی (تخت دار)
یزدی بندی بدون اجزای افقی (بدون تخت)
در این گونه یزدی بندی، سقف از ترکیب واحدهایی به وجود می آید که خود جزیی از یک یا چند شبکه ی رسمی است. بخشی از شبکه ی رسمی که از آن استفاده می شود شامل قسمتی از یک شمسه ی سینه فخری و قسمتی از قوس های متقاطع است. در این حالت بعد از خرد شدن اجزای رسمی، ترسیم دو یا چند نوع رسمی بندی روی یکدیگر رخ می دهد.
نقش سازه یزدی بندی بدون تخت
از لحاظ تحمل بار و نقش سازه ای به نظر می رسد یزدی بندی بدون تخت از پایداری و باربری تویزه های باربر رسمی تغییر یافته پیروی می کنند. به این معنی که یزدی های بدون تخت از تحول یا ترکیب هندسه ی دو یا چند رسمی بندی به وجود می آیند و واجد ویژگی های ساختاری و سازه ای رسمی بندی که در اولین نمونه های معماری ایران مشاهده می شود هستند. باریکه ی تاق هایی جهت تحمل بار گنبد به عنوان یک نوآوری سازه ای که از هندسه ی مقید و انعطاف ناپذیری تبعیت می کند.
یزدی بندی دارای اجزای افقی تخت دار
این گونه یزدی بندی از لحاظ روش های ترسیم، اجرا، خصوصیات هندسی و سازه ای ویژگی های متفاوتی با یزدی بندی گونه بدون تخت دارد. از لحاظ هندسی این نوع یزدی تشکیل شده از تکرار واحدهای مشابه لوزی که فضای میان ردیف های حلقوی شکل افقی را می پوشانند و عناصر افقی ستاره ای شکل میان این واحدهای تکرار شونده قرار می گیرند. هندسه ی این واحدهای لوزی تکرار شونده در این نوع یزدی، از ترسیم یک نوع رسمی بندی به وجود می آید.
نقش سازه ای یزدی بندی دارای اجزای افقی تخت دار
خصوصیات هندسی و سازه ای این نوع یزدی بندی تا حد زیادی تحت تاثیر رسمی بندی است، اما وجود اجزای افقی تخت در این دسته از یزدی بندی، باعث بروز خصوصیات هندسی و سازه ای متفاوتی برای آن ها شده است. اجزای افقی ستاره شکل تخت که بر روی ردیف های افقی و میان مدول های لوزی شکل چیده شده است و به دلیل افقی بودن نمی توان هیچ گونه امکان تحمل بار را برای این دسته از یزدی بندی در نظر گرفت.
برای مشاوره ی رایگان می توانید با شماره های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این مقاله ما بنویسید.
موفق باشید.
۰ دیدگاه