تنگ بری در معماری

تنگ بری از جمله آرایه‌های گچی است که کاربرد آن در معماری دوره‌ی صفوی و به ویژه بناهای شاهی و خانه‌های ارامنه به اوج می‌رسد. ریشه‌های این نوع تزیین در بناهای دوره‌ی تیموری قابل پیگیری است تا آنجا که براساس فرضیه این پایان نامه می‌توان ارتباط مشخصی را بین این آرایه و تزیینات مقرنس پیدا کرد که در قالب بررسی سیر تحول و تطور تنگ بری در ایران سامان یافته است.

قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:

• عناصر نورگیری در معماری سنتی
• شیشه هوشمند الکتروکرومیک چیست؟

تنگ بری در معماری

تنگ بری چیست؟

تنگ بری گونه‌ای از تزیینات گچی است که نقش تنگ یا صراحی به صورت توخالی در آن اجرا شده است. این شکل از تزیین که با نام بناهای شاخصی همچون عالی قاپو و شیخ صفی الدین اردبیلی پیوند خورده است در دوره صفویه به اوج کاربرد خود در آذین بستن فضاهای معماری می‌رسد. نمونه زیبای تنگ بری‌های این دوره را به طور خاص در مقرنس‌های گچی طبقه ششم کاخ عالی قاپو می‌توان دید. هدف فعالیت‌های هنری بیان زیبایی و کاهش سختی‌های مردم است. هنرهای کاربردی مانند حرفه صنایع دستی در انجام این مهم توان نهفته بالایی دارند. بروز این توانمندی در گرو مطابقت دادن روحیات تاریخی و فرهنگی هنرهای سنتی با الزامات و واقعیت‌های اجتماعی امروزی است. به طور کلی در باره عملکرد این تزیینات سه نظریه وجود دارد:

• گروهی تنگ بری‌های عالی قاپو را جایگاهی برای نگهداری ظروف در نظر گرفته‌اند.
• گروهی دیگر صرفا عملکردی تزیینی برای آن‌ها بیان می‌کنند.
• گروه سوم به کاربرد موسیقایی این آرایه‌ها اشاره داشته‌اند و طبقه ششم کاخ عالی قاپو را جایگاهی برای نوازندگان ایرانی می‌دانند که با بهره گیری از خاصیت آکوستیک این تزیینات به نواختن سازهای دلنشین می‌پرداخته‌اند.

تنگ بری یکی از عناصر وابسته به معماری در ایران عصر صفوی و هند گورکانی است. روابط فرهنگی و سیاسی صفویان و گورکانیان نقش بسزایی در تعامل و نفوذ هنر بین دو کشور داشته است، به طوری که بسیاری از هنرها از جمله هنر تزئینی تنگبری که در هند با نام چینی خانه شناخته می‌شود، بر اثر همین تبادالت رونق یافته است.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که هنر تنگ بری پیشینه‌هایی قبل از دورە صفوی در ایران دارد و حتی نمونه‌هایی از وجود تنگبری مربوط به دورە آل مظفر در یزد شناسایی شده که البته نیاز به تحقیقات بیش‌تری دارد، اما آنچه قطعی است وجود تزئینات تنگبری مربوط به دورە تیموری در برخی بناهای مربوط به قرن نهم قمری در ایران است که به نظر می‌رسد این هنر بعدها در دورە صفوی و طی مراوداتی که بین ایران و هند در این دوره برقرار می‌شود، وارد تزئینات معماری این دوره از هند شده و ویژگی‌های خاص خود را می یابد.

تنوع و گوناگونی اشکال به کار رفته در تزئینات تنگ بری

با آن که به طور کلی تعداد بناهای مزین به آذین تنگبری در هند گورکانی نسبت به ایران صفوی بیش‌تر است اما اشکال به کار رفته در تزئینات تنگ بری ایران از تنوع بیش‌تری نسبت به هندوستان برخوردار هستند. مثال در بنایی چون دیوان عام در قلعە آگرا تنها سه شکل تنگ بری کلیە سطوح بنا را پوشانده است اما در بنایی چون عالی قاپو و هشت بهشت اصفهان کلیە سطوح دیوارهای بنا با اشکال متنوعی از تنگ بری‌ها پوشانده شده است. می‌توان علت این امر را در توجه به کمیت و تعدد بناها در دورە گورکانی و ساخت پر تعداد و تزئین آن‌ها به عنوان یک نظام حاکم و فرهنگ وارد شده به زمینە متفاوت جست و جو کرد. اما در ایران به دلیل کاربرد خاص آن، تعدد بناهای مزین به این آذین محدودتر بوده و در عوض این عناصر توانسته‌اند با تکیه بر قدمت هنر تزئین و نقوش متنوع هندسە ایرانی از شکل و آذین متنوع تری برخوردار باشند.

برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.

نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.

با آرزوی بهترین‌ها.