7 رویکرد مفهومی در معماری

به کارگیری مفاهیم گوناگون در حرفه معماری برداشت‌ها و دیدگاه‌های متفاوتی را به همراه دارد. به دنبال استقبال عمومی از ایده‌های ناب، مفهوم گرایی از محبوبیت زیادی در میان معماران و طراحان برخوردار شده است. هنگامی که طراح قصد دارد به نمایش یک مفهوم یا واقعه در اثر خود بپردازد معمولاً با آزادی عمل بیش‌تر، بینش خود را به طرح وارد و دیدگاه خود را بیان می‌کند. این تفاوت‌ها باعث می‌شود تا آثار متنوعی در سراسر جهان پدید آیند که هریک انعکاسی از وقایع، رویدادها، مفاهیم، آرمان‌ها، و ارزش‌های یک ملت است.

معماری در ارتباط با مفاهیم، عمدتاً تحت تأثیر نگرش و سبک فکری معمار است و می‌تواند نوع نگاه او را نسبت به پدیده‌ها و مفاهیم موجود بازتاب دهد. در عصر حاضر رویکردهای گوناگونی در معماری مفهومی مطرح می‌شود که نشان از وسعت و پراکندگی این حوزه دارد. در این یادداشت به دسته بندی رویکردهای معماری مفهومی می‌پردازیم و ضمن آشنایی با هر یک، نمونه‌هایی را از آثار معماران علاقمند به این عرصه بر می‌شماریم.

قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:

• مفهوم سطح در معماری
• معماری پایدار چیست؟

7 رویکرد مفهومی در معماری

رویکرد معماری نوستالژیک

آثاری که در زمره بناهای نوستالژیک قرار می‌گیرند عمدتاً کاربران خود را با خاطراتی از زمان‌های گذشته پیوند می‌دهند. این خاطرات معمولاً یادآور وقایع تلخ و ناخوشایند هستند و موضوعاتی مانند جنگ، اسارت، سرکوب و‌… را بیان می‌کنند. از آن جا که معماری ابزاری برای انعکاس تاریخ و فرهنگ جامعه است می‌تواند روایتگر حوادثی باشد که طی اعصار پیشین روی داده و همچنان در خاطر مردم پابرجا است.

آرامگاه کشته شدگان جنگ ویتنام در آمریکا، موزه یهود لیبسکیند و یادمان برلین از جمله نمونه‌های معماری مفهومی هستند که با رویکرد نوستالژیک پدید آمده‌اند.

نمایش تکنولوژیک

تکنولوژی به عنوان واقعیت اجتناب ناپذیر زندگی مدرن موضوعی است که با ورود به معماری، رویکردی جدید را به وجود آورد. طرح ساختمان کاخ شوراها پیشنهاد لوکوربوزیه در مسابقه بین المللی برای طراحی کاخ شورا در مسکو بود که نمونه بارز تجلی روح زمانه (به صورت تکنولوژی) در دهه 30 قرن بیستم را نشان ‌می‌دهد.

این نوع نگرش به زندگی مدرن در آثار معماران پیرو سبک «های تک» نظیر رنزو پیانو، ریچارد راجرز، نورمن فاستر و‌… دیده می‌شود. اما آنچه در قالب نمایش روح زمانه و به عنوان رویکردی در معماری مفهومی مطرح می‌شود در پی اجرای بانک شانگهای اثر نورمن فاستر قوت گرفت.

مارشال برمن، فیلسوف آمریکایی، در توصیف این بنا آن را فراتر از سبک «های تک» و نوعی بنای یادمانی و بیانگر روح زمانه خواند. از دیدگاه برمن این ساختمان مظهر سرمایه داری نوین و سیطره‌ی آن بر جهان کنونی است. بر این اساس ورود تکنولوژی به دنیای معماری افزون بر اثرات فراوانی که بر جای نهاد نوع نگاه معماران را تا اندازه‌ای دگرگون ساخت. تکنولوژی در سبک «های تک» نماد پیشرفت و آینده خواهی و نمایش روح زمانه یعنی نظام سرمایه داری در عصر حاضر است. ساختمان بیمه لویدز نیز نمونه‌ای از این نوع نمایش در معماری «های تک» است.

مفاهیم ذهنی

توجه به مفاهیم ذهنی در معماری نشأت گرفته از رویکردهای انسان گرایانه است. از جمله معمارانی که به این مفاهیم توجه کردند و همواره تلاش کردند که در آثار خود استفاده کنند لویی کان است. او از مفاهیمی همچون سکوت و احساس انسانی در فضا بهره می‌گیرد و با استفاده از تجلی نور در فضا سعی در تحقق این مهم در معماری دارد. کان در ساختمان مؤسسه سالک مفهوم بی نهایت را به استادی هر چه تمام‌تر به کمک سمفونی فرم‌ها، مصالح، آب و طبیعت به نمایش می‌گذارد.

رویکردهای استعاره گرا

هنگامی که طراح معنا را با فرم پیوند دهد؛ رویکرد استعاره گرا در معماری مفهومی مطرح می‌شود. به طور مثال ارو سارنین، احساس پرواز را از طریق استعاره فرمی نشان می‌دهد.

نمایش فرمال

این رویکرد در آثار معمارانی چون جان هجداک و پیتر آیزنمن بروز یافت. آیزنمن در طرح‌های اولیه‌اش الگوهای فرمالی از خانه را به عنوان ایده پردازی‌های خاص خود معرفی کرد. هجداک نیز که یک معمار و پژوهشگر بود ایده‌های بسیاری را بر روی کاغذ به وجود آورد که تعداد بسیار کمی از آن‌ها ساخته شد. خانه الماس به عنوان نمونه‌ای از رویکرد فرمال به موضوع معماری با مضامین معناگرایانه مطرح شده است.

تعارض با زمینه

در برخی موارد هنگامی که به بناهای تاریخی و یادمانی نگاه می‌کنیم آن‌ها را در تقابل با محیط خود می‌یابیم. منظور از این تقابل آن است که گاه دیده می‌شود بنایی متفاوت با بافت پیرامون خود و در تعارض با آن پدید آمده است. به طوری که این تعارض را می‌توان به معنای غیرمنتظره بودن بنا عنوان کرد. مکعب‌های سفید لکوربوزیه در زمینه سبز طبیعت اطراف و یا حجم‌های سفید ریچارد مِیِر در زمینه‌های تاریخی، نمایشگر این گونه مفهوم گرایی یا معناگرایی در ارتباط با یادمانی نمودن ساختمان‌ها است.

مفاهیم اقتباسی

یکی از رویکردهای معماری مفهومی که به تازگی مطرح شده و موضوعات جذابی را دنبال می‌کند توجه به انواع شاخه‌های علمی و ایده پردازی در ارتباط با آن‌ها است. بررسی آثار معماری در دو دهه اخیر نشان می‌دهد که  برخی از طراحان تمایل دارند تا موضوعات علمی نظیر مسائل کیهانی، زیست شناسی، فیزیک کوانتوم و‌… را به کمک ایده‌های معماری نمایش دهند. اقتباس از، پرش کیهانی و یا نظریه‌هایی همچون نسبیت، اثر پروانه‌ای و… همه و همه نشانگر DNA مفاهیمی مانند توجه به دیگر حوزه‌های علمی و پیوند آن با معماری است.

پس از نگاهی کوتاه به انواع رویکردها در معماری مفهومی می‌توان چنین نتیجه گیری کرد که مفهوم گرایی در معماری با نگاه‌های متفاوتی صورت پذیرفته است. تصویری که از معماری مفهومی اکنون در میان دانشجویان و یا برخی از طراحان متداول است؛ عمدتاً بر پایه کانسپت شکل می‌گیرد. به طوری که این نوع از معماری با عنوان معماری کانسپچوال خوانده می‌شود. این در حالی است که وجود کانسپت در اثر، به عنوان نقطه شروع و درون مایه‌ی طرح اثر به منزله‌ی مفهومی بودن اثر نبوده و نمی‌توان همه‌ی این‌گونه آثار را تحت یک عنوان گرد هم آورد؛ به طور مثال طرح‌های معماری فرانک لوید رایت را با تمام توجه‌اش به فرم نمی‌توان در حیطه‌ی آثار فرمالیست‌ها به شمار آورد و یا آثار معماری تویو ایتو را که عموماً با یک کانسپت قوی شکل می‌گیرد را نمی‌توان کانسپچوال دانست.

برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.

نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.

با آرزوی بهترین‌ها.