معماری اصیل تاجیکستان

در نیمه‌ی دوم قرن بیستم، معماری شوروی زیبایی‌شناسی مشترکی را در محیط‌های بسیار متنوع گسترش داد و بخشی جدایی‌ناپذیر در ترویج ایدئولوژی تمامیت‌خواهی بود که فرهنگ‌های محلی را نادیده می‌گرفت و جامعه‌ای یکپارچه و همگن را متصور بود. با این وجود، در عمل، معماری خود را مستعد سازگاری و تأثیرات محلی نشان داد؛ شاید هیچ‌جا به‌اندازه‌ی آسیای مرکزی این ویژگی برجسته نباشد. این مقاله به میراث معماری یک منطقه‌ی جغرافیایی می‌پردازد که تا حد زیادی از روایت‌های غرب‌محور در مورد مدرنیسم شوروی حذف شده است و خواننده را تشویق به بازخوانی منظری شهری، لایه‌ای و ظریف می‌کند؛ با تصاویری از روبرتو کونته و استفانو پرگو.

بروتالیسم که در بریتانیای پس از جنگ متولد شد، در دهه‌ی ۱۹۷۰ به معماری شوروی راه یافت و سبک کلاسیک استالینیستی را با فرمی جایگزین کرد که توسط عملکردگرایی و تولید انبوه تعریف می‌شد. آن‌چه به‌طور کلی به عنوان «مدرنیسم شوروی» شناخته می‌شود، معماری‌ای است که با حجم‌های عظیم و بافت‌های خام شناخته می‌شود. اما این مفهوم فراتر از یک زیبایی‌شناسی صرف، حامل ایدئولوژی خاصی بود که به معماری حاصل از آن پیوند خورده بود. دولت شوروی در پی آن بود تا تصویری یکنواخت از معماری و استاندارد زندگی در سراسر جمهوری‌ها ارائه دهد. با این حال، رژیم شوروی برای سازش و بازبافت تاریخی مناطق مختلف، به‌ویژه در آسیای مرکزی، انعطاف‌پذیر بود.

روبرتو کونته و استفانو پرگو در یک مقاله‌ی عکاسی جدید با عنوان آسیای شوروی که توسط انتشارات FUEL منتشر شده است، میراث بروتالیستی جمهوری‌های پیشین شوروی، شامل قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان را مستند کرده‌اند. این عکاسان به بررسی جزئیات تغییرات منطقه‌ای مدرنیسم شوروی در آسیای مرکزی پرداخته‌اند. آن‌ها ساختمان‌هایی را به تصویر کشیده‌اند که بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۱، یعنی سال انحلال اتحاد جماهیر شوروی، ساخته شده‌اند. بسیاری از این معماری‌ها تا پیش از این برای مخاطبان جهانی ناشناخته بودند، زیرا تعدادی از این بناها برای نخستین‌بار در قالب یک مستند عکاسی معماری شوروی معرفی شده‌اند.

توسعه‌ی شهری در آسیای مرکزی شوروی شکلی منحصربه‌فرد به خود گرفت که برگرفته از تأثیرات ایرانی و اسلامی بود؛ تأثیراتی که هویت و معماری منطقه را مدت‌ها پیش از جذب شدن در ساختار اتحاد جماهیر شوروی شکل داده بودند. معمارانی از کیف، مسکو و لنینگراد به پایتخت‌های آسیای مرکزی شوروی آورده شدند تا ایده‌های معماری و شهرسازی در روح سوسیالیستی را محقق کنند. اما معماران محلی نیز در مواجهه با سبک‌های تجویزی از سوی حکومت، آزادی عمل نسبی داشتند. در نتیجه، معماری شوروی در این جمهوری‌های آسیایی با ویژگی‌هایی از معماری شرقی آمیخته شد؛ از جمله در نقش‌ها، موزاییک‌ها، استفاده از رنگ و تزئینات. همین تلفیق، زیبایی‌شناسی بروتالیستی خاصی را در این منطقه شکل داد؛ جایی که تأثیرات اروپایی و آسیایی در هم تنیده شده‌اند.

قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:

• طراحی تزئینات معماری
• انواع سبک های معماری
• شاهکار معماری خانه‌های سنتی

معماری اصیل تاجیکستان

نماهای گنبدی‌شکل در معماری شرقی

ساختارهای گنبدی‌شکل بتنی، مانند بازار چورسو در تاشکند، پایتخت ازبکستان، نمونه‌ای بارز از معماری بازار در سراسر اتحاد جماهیر شوروی هستند. آن‌چه این سازه را متمایز می‌سازد، نمای بیرونی آن است که با کاشی‌های رنگارنگ پوشیده شده و به‌وضوح تأثیرات معماری شرقی را به نمایش می‌گذارد. در همین راستا، ساختمان سیرک بیشکک در قرقیزستان نیز با نقوش تزئینی خاص خود، نوع کاربری‌اش را در بافت معماری محلی جای می‌دهد و نوعی بازتعریف از سنت‌های بومی به حساب می‌آید.

نمونه‌ای برجسته از بازبافت تاریخ محلی، موزاییکی در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان است که در آن فیلسوف ایرانی ابن‌سینا در کنار فضانوردان شوروی به تصویر کشیده شده‌اند. در دوران جنگ سرد، سفر فضایی یکی از موضوعات رایج در هنر و معماری بلوک شرق بود؛ موضوعی که با نگاهی ایدئولوژیک و در عین حال آینده‌نگر، در زمینه‌هایی نمادین و گاه متناقض استفاده می‌شد. این آثار هنری، بازتابی از تلاش برای تصویرسازی یک جامعه مترقی بودند که ضمن اتکا بر تاریخ و هویت خود، در پی پشت‌سر گذاشتن گذشته و ساختن آینده‌ای نوین بود.

معماری تاجیکستان در طول دو دهه گذشته

در دو دهه‌ی اخیر، در شهرهایی مانند دوشنبه، تاشکند و آلماتی، بسیاری از ساختمان‌های به‌جامانده از دوران شوروی تخریب شده‌اند. این اقدامات اغلب در چارچوب سیاست‌هایی برای فاصله گرفتن از گذشته‌ی توتالیتر و بازتعریف مفهوم حاکمیت ملی انجام شده است. اما در بسیاری از موارد، هیچ سازه‌ی جدیدی جایگزین آن‌ها نشد و زمین‌هایی که زمانی میزبان فضاهای عمومی فعال بودند، اکنون بدون استفاده و توسعه‌نیافته باقی مانده‌اند.

با این حال، روندی نوظهور از بازنگری در ارزش تاریخی و فرهنگی این معماری‌ها شکل گرفته است. در بسیاری از جمهوری‌های پیشین شوروی، گرایشی رو‌به‌رشد به سوی حفاظت از این میراث به چشم می‌خورد. در دوشنبه، ابتکارهایی محلی برای حفظ نقاشی‌های دیواری و موزاییک‌های معماری دوران شوروی در حال اجراست. در تاشکند و آلماتی نیز تلاش‌هایی جهت فهرست‌نویسی، مستندسازی و مطالعه‌ی میراث معماری آن دوران صورت می‌گیرد.

این مقاله‌ی عکاسی درباره‌ی معماری شوروی در آسیای مرکزی، دیدگاه رایج درباره‌ی همگنی و یکنواختی مدرنیسم شوروی را به چالش می‌کشد و بر تفاوت‌های ظریف و منطقه‌ای این میراث معماری تأکید می‌کند. آن‌چه از این ساختارها باقی مانده است، نه‌تنها بازمانده‌ای از یک سبک معماری خاص، بلکه نشان‌دهنده‌ی حضور و تأثیر فرهنگ‌های محلی در بستری به ظاهر عمومی و رسمی است.

برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.

نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.

با آرزوی بهترین‌ها.