مقرنس کاری در معماری
مقرنس کاری در معماری
مقرنس یا آهو پای یکی از عناصر تزئینی معماری ایرانی است. مقرنس نوعی تزئین حجمی و تاقچه بندی آذینی است که در زیر گنبدها یا نیم گنبدهای روی ایوان‌ها و درگاه‌های ورودی استفاده می‌شود. در ساخت مقرنس از آجر یا گچ و یا کاشی استفاده می‌شود که در هر رده از تاقچه‌ها از رده زیرین خود پیش می‌نشیند تا درگاه به هم آید. در طاقچه‌ها برجستگی‌ها و تورفتگی‌هایی همراه با نگاره‌های گوناگون درآورده می‌شود.
مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری است که در زیباسازی بناهای ایرانی به ویژه مساجد و آرامگاه‌ها نقش مهمی دارد. مقرنس‌ها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن بناها یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود، به کار می‌روند. مقرنس‌ها را می‌توان از جمله عناصر مؤثر در ساختن گنبدها دانست که بعدها کاربرد اولیه را از دست داده و بیش‌تر برای تزیین به کار رفته است. مقرنس‌ها معمولا در سطوح فرو رفته‌ی گوشه‌های زیر سقف کار می‌شوند اما محل قرارگیری این عنصر تزیینی می‌تواند در بالای دیوارها، سقف‌ها گوشه‌ها سردرها و مانند آن‌ها باشد. برخی معماران مقرنس‌ها را در جبهه ساختمان‌ها نیز به کار برده‌اند و در ساختن آن مهارت را به حدی رسانده‌اند که نمی‌گذارند که سبب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار بیاورد.
مقرنس نوعی تزئین است با فرورفتگی‌ها و برجستگی‌هایی از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به شکل استالاکتیت آویزان است و در حقیقت این نوع تزئین معماری نوعی تزئین حجم پردازی شده است. در واقع مقرنس نوعی تجسم سه بعدی و برجسته نقش‌های هندسی و گره چینی‌های معماری و هنر اسلامی است. به کارگیری مقرنس به طور عمده در معماری اسلامی در ایران و کشورهای اسلامی و عربی رشد کرد.
قبل از خواندن این نوشته توصیه می‌شود نوشته‌های زیر را نیز مطالعه کنید:
مقرنس کاری در معماری
اشکال مقرنس
مقرنس از لحاظ شکل به ۴ دسته تقسیم می‌شوند:
- مقرنس‌های جلو آمده: مقرنس‌هایی هستند، که مصالح آن از خود بنا است، و در نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه‌ای به صورت آجر یا گچی، انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می‌دهند و استحکام آن‌ها زیاد است.
- مقرنس‌های روی هم قرار گرفته: گذشته از مصالح به کار رفته اصلی بنا، گچ و آجر و سنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می‌روند و غالبا در چند ردیف، دو تا پنج یا بیش‌تر، روی هم قرار دارند، و دارای ثبات متوسطی است.
- مقرنس‌های معلق: شبیه همان منشور‌های آهکی آویزان در غارها است، که اصطلاحا استلاکتیت نامیده می‌شوند، و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون: گچ، سفال، کاشی و… به سطوح مقعر داخل بنا صورت می‌گیرند، آویزان به نظر می‌رسند، و دارای ثبات کمی هستند.
- مقرنس‌های لانه زنبوری: شبیه لانه زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته هستند، این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنس‌های معلق هستند.
در کارهای زمینه، طرح‌هایی مثل گِره، تذهیب، مقرنس و انواع و اقسام طرح‌ها و نقش‌های کشورهای مختلف را می‌توان جا داد. می‌توان یک زمینه را پر کرد از گل‌های رز، مریم، میخک و… در کارهای حاشیه، طرح‌هایی مثل گِره، تذهیب، چنگ و چدن، مقرنس و انواع طرح‌ها و نقش‌های کشورهایی مثل یونان، فرانسه، مصر و… را می‌توان کار کرد. می‌توان حاشیه‌ای را با مقرنس پوشاند. می‌توان در یک مسیر ممتدد، یک شاخه‌ی درخت انگور را گچبری کرد که انگورهای آن در طول مسیر به صورت سه بعدی از شاخه آویزانند. می‌توان در یک مسیر اَشعار، آیات و جملات زیبای اَدبی را با گچ به صورت برجسته در آورد.
چگونگی مقرنس کاری با گچ
برای انجام امور گچ بری برای هر نوع سبکی ابتدا باید بوم کار زمینه را انداخته باشیم. یکی از رایج‌ترین شیوه‌ها در گچبری اکثر منازل استفاده از دور قلاب است و به این صورت که ترنجی را در وسط سقف محلی که قلاب بسته‌اند جهت آویز کردن لوستر و یا جار و… می‌اندازند و با گچبری اطراف آن را تزئین می‌کنند که آن را دور قلاب می‌گویند. دور قلاب را به صورت‌های دیگر نیز می‌توان ساخت.
- با ابزار معمولی به صورت دایره‌های داخل هم و گاهی اصطلاحا به طور هشت قل یا کم‌تر و اصولا به طرق دل خواه توسط استاد ابزار زده می‌شود.
- با جاسازی کردن اطراف قلاب به ضخامت ۴ سانتی متر به شکل مربع، بیضی و یا اشکال دیگر ابزار زده می‌شود.
- با گچبری برجسته یا گچبری تخت به نام کشته بری که با ابزار زدن به صورت بیضی برجسته به صورت برگی و ریسه خرمایی، حتی می‌توان درون بیضی را با کار صفویه کشته بری انجام داد.
- کار برجسته فرنگی، گاه دور قلاب با طرح چدنی و گل و برگ مینا و گل لندنی دوگچه می‌زنند که به نام کار فرنگی مشهور است.
- کار برجسته صفویه، همان طرح‌های صفویه است که با تلفیقی از گل‌های عباسی و گل و برگ‌های اسلیمی به صورت برجسته انجام می‌شود. گاهی نیز با تلفیق کار ایرانی و فرنگی که این طرح را هم می‌توان برجسته و هم به صورت تخت انجام داد.
- کار برجسته قاجاریه، این نوع کار تلفیقی از کار ایرانی و فرنگی است که این طرح را هم می‌توان برجسته و هم به صورت تخت انجام داد.
- گاه این نوع تزئین با آینه کاری و گچ بری برجسته به شکل گل و بته، چهره‌های انسانی و خورشید خانم نیز انجام می‌شود.
مقرنس کاری با گچ یا قطاربندی
یکی از زیباترین عناصر تزئینی است که در زیر پوشش اصلی طاق‌ها و ایوان‌ها به شکل پله پله و آویخته مانند قندیل‌های دوران غارها با اشکال هندسی انجام می‌شود و به آن قطاربندی نیز می‌گویند.
قالب گیری و معرق نمودن قطاربندی با کاشی
ملات گچ مورد نیاز را آماده به وسیله‌ی آن قالب مورد نیاز تهیه می‌شود که اصطلاحا به آن قالب نر می‌گویند و بر روی پشت قالب طرح مورد نظر گرته می‌شود و با کاشی‌های ریز به شیوه معرق چیده می‌شود و با گچ یا سیمان پشت کاشی‌ها را سفت کرده، قالب را درمحل اصلی که قبلا با گچ ساخته شده است، نصب می‌کنند.
برای مشاوره‌ی رایگان می‌توانید با شماره‌های ۰۹۱۲۲۴۶۰۰۸۹ | ۰۹۱۲۱۴۷۱۸۴۷ به طور مستقیم تماس بگیرید.
نظرات خود را در ارتباط با این نوشته ما بنویسید.
با آرزوی بهترین‌ها.
۰ دیدگاه